नेपाल आइडल सिजन २ इपिसोड ९

• ज्ञान किराती।

नेपालको बिभिन्न राजनीतिक काल खण्डमा जनआन्दोलन तथा क्रान्तिहरु हुँदै आईरहेका छन् । जस्तै २००७ सालको जहानीय राणा शासनले गरेको अन्यायको लागी नेपाली जनताले हतियार उठाउनु प¥यो । २०४६ सालमा पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्य तथा वहुदालीय व्यवस्थाको निम्ति जनआन्दोलन भयो । मूलतः २०४६ सालको जनआन्दोलनद्धारा एक खालको उपलब्धीत भयो । वहुदलीय व्यवस्था त आयो नै तर त्यसवाट पनि पूर्ण रुपमा जनताको अधिकार प्राप्त हुनसकेन । जनताको सर्बभौमसत्ता प्राप्त हुन सकेन वा जनताको आफै निर्णय गर्ने अधिकार प्राप्त भएन । जनताको अधिकार राजाको हातमा रहिरहेयो ।जुन श्री ५ को हुकुमद्धारा वक्स हूने अथवा चल्ने पद्धति रहि रहयो । जसको कारण जनता आफै निर्णयक अधिकार सम्पन्न अथवा सार्बभौम अधिकार जनताको हातमा ल्याउनको निम्ति २०५२ सालवाट जनयूद्ध शुरु भयो ।

१० बर्षे जनयूद्धबाट १६र१७ हजार नेपाली जनताले वलिदान दिनका साथै हजारौ वेपत्ता तथा लाखौ नेपाली जनता घाईते,अपाङ्ग हुन पुगे । आज तिनै सहिद,वेपत्ता,घाइतेको बलिदानको कारण नेपाली जनताले मूक्ति पाएका छन् । आज जनयूद्ध, शान्तिबार्ता हुंदै संविधानसभा मार्फत अन्तरिम सरकारद्धारा नेपालमा संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र प्राप्त भएको छ । साथै प्राप्त संघिय लोकतान्त्रीक गणतन्त्रलाई संस्थागत गर्नको निम्ती स्थानीय तह,प्रदेश सभा र प्रतिनिधीसभाको निर्बाचन सम्पन्न गरि सकेका छौं । स्थान्नीय तह प्रदेश सभा र प्रतिनिधि सभा तिन वटा निर्वाचन सम्पन्न गर्नका साथै संघिय लोकतान्त्रीक गणतन्त्र संस्थागत हुनका साथै देशमा ७ वटा संघीयसंरचनामा मूलुकले प्रबेश गर्ने अबसर त पायो तर प्रदेशको राजधानी कहाँ राख्ने रु भन्ने बिषयमा जनताबीच बिभिन्न बादप्रतिबादहरु भईरहेका छन । बादप्रतिबादले नै एउटा ठोस निष्कर्ष निकाल्न सक्छ । लोकतन्त्रको सौन्दर्य भनेकै जनताले यसैगरि बादप्रतिवादमा भाग लिन पाउनु हो ।

देशभरी चलिरहेको यस्ता जनस्तरका बादप्रतिबादहरु मध्ये प्रदेश नं १ को राजधानी कहाँ रहने रु भन्ने बिषयले यतिबेला चर्चाको बिषय बनेको छ । हामी पूर्वका जनतालाई पूषको चीसो जाडोमा पनि तताई रहेको छ । कसैले धनकुटामा राजधानी हुनुपर्छ भन्दै चक्काजाम समेत गरेका छन । कसैले धरानमा ठीक हुन्छ भनेर तर्कबितर्क गरिरहेका छन । कसैले बिराटनगर भनेर जनता जगाउंदै नाराजुलुस गरिरहेका छन भने कसैले गोठगाउँको बिश्वबिध्यालयमा राख्ने भनेर आबाज उठाई रहेका छन । कतिपयको ब्यबसायिक स्वार्थले काम गरेको छ भने कतिपयले आफनै लींडेढीपीले ताई न तुईका खोंचे थाप्दै राजधानी मागेर ओठतालु सुकाउंदैछन । इटहरीबासीले चौतर्फी सोच बनाएर प्रदेश न।१ को राजधानी दाबी गर्दै बिगतदेखि नै संघर्ष चलाउंदै आएका छन । यतिबेला नगरका बौधिक समुदायहरु राजधानी कायम गराउने कुरामा जनता जगाउने मात्र होइन केन्द्रमा रहेको सरकार र दलका नेताहरुको ध्यान आकर्षित गराउन ताँतीका ताँती लागेका छन । चौरस्तामा पर्ने इटहरी नगर राजधानी हुन के कारणले उपयूक्त छ रुभन्नेबारे बिभिन्न छलफलहरु भएका छन ।

बिद्धान महानुभाबहरुले प्रदेश भित्र पर्ने ओखलढुंगा, सोलु, खोटाङ, उदयपुर, भोजपुर, संअुवासभा, तेह्रथुम, पाँचथर, ताप्लेजुङ, इलाम, झापा लगायतका जनताकोलागि सहज र पायक पर्ने स्थान इटहरी नै हो भनेर सार्बजानिक रुपमा माग दाबी गर्दा उपरोक्त जिल्लाका जनताले कुनै आपत्ती जनाएका छैनन । यति बेला मौन छन् । उनीहरुको त्यो मौनता वस्नुको अर्थले के बुझिन्छ भने इटहरी नै राजधानी बनाउंदा ठिक हुन्छ हुन्छ भन्ने सजिलै बुझिन्छ । हुन त प्रदेश सभाको बहुमतले राजधानी बारे टुङगो लगाउन सक्ने संबैधानिक ब्यबस्था गरेको छ । त्यसमा के कस्तो रिजल्ट आउलारु भन्ने अनुमान पनि जो कोहीले गरि सकेका छन । इटहरी सबैतिरका जिल्लाबाट आउने जनताकोलागि पायक पर्ने स्थानमा छ । धनकुटा जस्तो भिरालो जमिन छैन इटहरी । धरान जस्तो सांगुरो पनि छैन इटहरी । बिराटनगर जस्तो छिमेकी देशमा बोर्डर रहेको पनि होइन इटहरी राजधानी बन्नको लागि योग्य र दिर्घकालिन सोच भएको हुनुपर्दछ । किनकी राजधानी धनकुटा आपत्तिको कुरा नरहेतापनि भावि दिनमा सवारीको चाप लाई साँघुरो सडकका कारण धान्न सक्ने अवस्था हुदैन ताकि जनतालाई छिटो छरीतो सेवा सुविधाको आवश्यकता पर्ने हुन्छ । धनकुटा पाहाडि इलाका भएको कारण सडक विस्तार गर्न सजिलो हुदैन । जसमा सडक विस्तारको निम्ती पनि इटहरी योग्य छ हाल इटहरी उत्तर दक्षिण ब्यापक रुपमा सडक निर्माण भईरहेको छ ।

बास्तवमै इटहरीलाई भन्नुपर्दा सेन्टर चौवाटो, फराकिलोको हिसाबले उदाहरणका निम्ती इटहरीलाई छिमेकी राष्ट्र भारतको गोहाटी सहरको रुपमा गोहाटी शहर भारतको सेन्टर, चौवाटो, फराकिलो रुपमा चिनिन्छ । जस्तै इटहरीलाई पनि नेपालको अधिराज्यभरिकै एक सेन्टर र चौवाटो र विस्तारीत शहरको रुपमा लिन सकिन्छ । विराटनगरः शहर आफैमा विकशित शहरको रुपमा चिनिन्छ । तर पनि राजधानी बनाउनका लागि भने उपयुक्त देखिदैन किनकि विराटनगर दुरीको रुपमा हेर्ने हो भने छिमेकी मुलुक भारतको बोडर नजिक पर्दछ । जुन छिमेकी राष्ट्रको सिमाना नजिक राजधान्नी बनाउँदा भावि दिनमा सुरक्षको खतरा हुन सक्छ साथै राष्ट्रियता माथि नै खतरा हुन सक्छ तसर्थ १ नं प्रदेशको राजधानी इटहरी उपयूक्त साथसाथै इटहरी फराकिलो र उर्बर भूमी हो । भौतिक संरचना निर्माण गर्नु पर्दा प्रयाप्त जग्गा उपलब्ध हुन सक्छ । निर्माण सामाग्रिको ढुवानी खर्च पनि कम पर्छ । यतायात सुबिधाको कारण मान्छेहरुको आबतजावत प्रयाप्त हुंदा राज्यको आम्दानी बडछ । प्रकतिक बताबरण,पर्याबरणीय क्षेत्र,बनजंगलको नजिक साथै पानीको स्रोत पनि प्रसस्त छ । जमिनको माटो राम्रो र बलियो रहेको कुरा भूकम्प जाँदा खेरी इटहरीका कुनै बिल्डीङमा सामान्य असर नपर्नुले पनि पुष्टि गर्छ ।

जनजीबनलाई आबाश्यक पर्ने साधनस्रोतलाई सजिलो र छिटो ढंगले परिचालन गर्न आबाश्यक यन्त्र उपकरणहरुको उपलब्धता र भण्डारण गर्न कुनै समस्या छैन । ठूलठूला बिल्डीङहरु छन । खेलमैदान छ । पर्यटकहरुलाई घुमफिर गर्न फराकिलोबाटो छ । प्रकृतिक बनजंगल, पानीपोखरी, नदी, तालहरु छन । शिक्षालय र अस्पततालहरुको निर्माणकोलागि प्रर्याप्त खाली जमिनहरु छन । सामाजिकसंघ संस्थाहरु प्रसस्त छन । शान्ती सुरक्षकोलागि सेनाको पूर्बी पृतना हेडक्वाटरअन्तरगत ३ हजारको हराहरीमा सैनिकहरु रहेका छन । शसस्त्र प्रहरी बल गन पकलीमा छ । ट्राफिकको क्षेत्रीय कार्यालय पनि छ । जनतालाई कामको लागि उद्दोग, कलकारखानाहरु पनि प्रसस्त छन । कृर्षी प्लानको जमिन तरहरामा १०५ हेक्टर खाली जमिन रहेको छ । ईटहरी पूर्व जुटविकासको जमिन करिब ४५ बिगा खाली रहेको छ । झुम्का पश्चिम हजारौ बिगा खाली रहेको छ साथै खनार दक्षिण पनि हजारौ बिगा खाली जग्गा रहेको छन् ।

जताततै मनोरञ्नात्मक पिक्निक पार्कहरु छन । जनताहरु संयम र भद्र छन । सामाजिक सदभाव राम्रो छ । होटल ब्यबसाय, सेमिनार, गोष्ठीहलहरु, मठमन्दिरहरु छन । धार्मिक स्थलहरु पनि छन । सामाजिक चेतना भएका सर्बसाधारण महानुभाबहरुबीच कुनै जातीय, धार्मिक, राजनीक द्धेश छैन । चाडपर्ब, रितीरिवाजमा यहाँका जनता एकदमै मिलनसार छन । हिन्दु, मुस्लिम, इसाई, बुद्दिष्ट, जैन, किरात इत्यादी समुदायका आआफना सामाजिक मूल्यमान्यताहरु छन । चाडपर्बहरु छन । सबैमा हार्दिकतापूर्ण सम्बन्ध रहेको छ । त्यसैले इटहरीबासीको यो सदभाव र चरित्रलाई अनुसरण गराउंदै पुरै राष्ट्रलाई जगाएर राष्ट्रिय भावनाको बिकास गराउने अभियानको लागि पनि इटहरीलाई एक नं प्रदेशको राजधानी बनाउन उपयूक्त छ ।

लेखक: ज्ञान किराती
इटहरी राजधानी सरोकार समितिका सदस्य साथै,
किराती राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चाका सुनसरी इन्चार्ज हुनुहुन्छ ।
९८४२३७२३१७, ९८०४३३५१२९

किराती राष्ट्रिय मुक्तिमोर्चा इटहरी उपमहानगर तेस्रो अधिवेशनका प्रमुख अतिथिज्यू, विशेष अतिथिज्यूहरु, संघसस्थावाट पाल्नुहुने अतिथिज्यूहरु, लगायत सम्पूर्ण उपस्थित आमा, बुवा, दाजुभाई तथा दिदी बहिनीहरु, कि.रा.मो. इटहरी नगर समितिको तर्फवाट तथा ब्यक्तिगत ज्ञान किरातीको तर्फ वाट स्विकार्नुहोस् सेवा तथा अभिवादन ।

आदरणिय उपस्थित माहानुभाहरु –

आज मिति २०७३ असार ३ गते 

आज यस किराती राष्ट्रिय मुक्तिमोर्चा इटहरी नगर समितिका अध्यक्ष ज्ञान किरातीको कार्य समितिको अवधि दुई कार्यकाल तथा पाँच बर्ष पार भएको छ । पहिलो कार्यसमिति २०६७ साल माघ १७ गते इटहरी न.पा. सांस्कृतिक भवन स्थित कि.रा.मो. केन्द्रीय उपाध्यक्ष अशोक किरातीको प्रमुख अतिथ्यमा १३ कार्यसमिति चयन भएको थियो ।

यसै गरी दोस्रो कार्यकाल इटहरीको मन शान्त पार्टिप्यालेस स्थित किरात राई हरुको ¥यालि तथा झाँकि सहित पुर्व किरात राज्य फ्याक्सन ईन्चार्ज तथा पुर्व संस्कृति मन्त्री गोपाल किराती (साईला) को प्रमुख अतिथ्यमा दोस्रो कार्यकाल पुन ज्ञान किराती कै अध्यक्षतामा १५ कार्य समिति चयन भएको थियो ।

आदरणिय उपस्थित माहानुभावहरु,

किराती राष्ट्रिय मुक्तिमोर्चा सैयौँ बर्ष देखि पछि परेका समुदाय हरुको हक अधिकार प्राप्त गर्न तथा पहिचान सहितको किरात स्वायत्त राज्य प्राप्तिको लागी संघर्ष गर्दै आइरहेको मार्चा भएको कारणले इटहरीमा मात्र नभई देशै भरि किरती राष्ट्रिय मुक्ति मार्चाले चुनौतिहरु सामना गर्दै किरात राज्यको निम्ती संघर्ष गरिरहेको छ । यिनै संघर्ष का कारण आज आदिवासी जनजाती तथा पिछडा बर्गहरु राज्यको निती निर्माण तहमा पुग्न सफल हुनुका साथै शुरक्षा अंगहरुमा समेत प्रधान सेनापती तथा माहानिरिक्षक बन्ने अवसर आदि यि सबै मोर्चाकै उपलब्धि मान्न सकिन्छ ।

किराती राष्ट्रिय मूक्तिमोर्चाले अधिवेशन द्धारा चुनिएका अधिकाशं सदस्यहरु निष्क्रिय भएता पनि कडा चुनौतिका वाबजुत इटहरी नगर समिति विचारको हकमा व्रिmयासिल रहि रह्यो । त्यासकारण कि.रा.मो. केन्द्रकै साख जोगाउन इटहरी नगर समिति सफल भएको महसुस गरेको छु । चाहे पार्टी टुक्रा टुक्रामा विभाजन हुँदा होस् वा आन्तरिक दोन्दमा होस  विभिन्न चुनौतिका वाबजुद विचार संम्प्रेशण तथा एकतामा बाँध्न मोर्चा सफल रहिरह्यो । जनताका समस्या तथा सामाजिक कार्यमा इटहरी नगर समिति सँधै लागि रह्यौँ । यिनै इमान्दार तथा कृयाशिलतको कारण पार्टीलाई विश्वासमा लिन इटहरी नगर समिति सफल भयो । मोर्चा र पार्टी बिचको सहकार्य बाट जनताको घर दैलोमा ब्यापक बजेट विनियोवन गर्न सफल भइयो । 

विकासका योजनाहरु–

जस्तै, 

आदरणिय उपस्थित महानुभावहरु,

पछिल्लो समय इटहरी नगरलाई विस्तार गर्ने क्रममा हाँसपोसा, पकलि खनार, एकम्वा लार्ई जोडेर ९ वार्ड वाट २६ वार्डको उपमाहानगर बनाईएको छ । जसमध्ये हाँसपोसा, पकलि, इटहरी वार्ड नं. २, ४ र ५ मा किरातीहरुको बाहुलियता भएको पाईन्छ । तर किरातीहरुको बसोवास रहेता पनि राजनैतिक शब्द सुन्नै चाहान्नन् त्यसकारण राजनैतिक चेतना नभएको कारण आफ्नो हक अधिकार गुमाउनका साथै पहिचान तथा किरात स्वायत्त राज्य विरोधि राजनैतिक पार्टीले प्रयोग गरिरहेको पाईएको छ । 

प्रदेश नं. १ को राजधानी इटहरी

अन्त्यमा किराती तथा आदिवासी जनजातिहरु साथै सम्पुर्ण आम जनताहरु एक भई अब बन्ने प्रदेश नं. १ को राजधानी ऐतिहाँसिकताको आधारमा नामाङ्कन किरात प्रदेश हुनु पर्छ जुन प्रदेशको राजधानी पुर्वाञ्चलको केन्द्रको हिसाबले इटहरीमा हुनुपर्छ, भन्दै किराती राष्ट्रिय मुक्तिमोर्चा इटहरी उपमाहा नगर समिति जोडदारका साथ आवाज उठाउँदै इटहरीलाई राजधानी हुने मुख्य अधारहरु— 

                                                         ज्ञान किराती

                   अध्यक्ष

                                            किराती राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चा

                                           इटहरी उप माहानगर समिति

सुझबका लागि– ९८४२३७२३१७, ९८०४३३५१२९ 

नाक काटेको प्रमाण भएकालाई एक मोहर लिएर अनि जाँच गराउन नआएका अटेरीहरूलाई दुई मोहर लिएर जग्गा दर्ता गरिदिनू भन्ने अर्को आदेश भएको उक्त विन्तीपत्रबाट बुझिन्छ।

नाक काटेकै हो 

त्यसपछि पनि म चार/पाँच वर्ष मामाघरमै रहें। जो पनि मलाई ‘नाक काट्या भान्जा’ भन्थे। कतिले त मेरो नेप्टो नाक तान्दै ‘यसरी बिहान–बिहान तान भान्जा, तिम्रो नाक पनि हाम्रो जस्तै लामो र राम्रो हुन्छ’ भन्थे। कुराको छेउटुप्पो नबुझी ट्वाल्ल पर्थें म। २०२१ सालमा कीर्तिपुरकै पाँगाको सरकारी स्कूलमा कक्षा ६ को इतिहासको क्लासमा गोर्खालीले कीर्तिपुरमा नाक–कान काटेको घटनाको चर्चा भएपछि मात्र मैले थानसिङे मामाहरूको कुरा बुझें । नाक काटिने र डबल दस्तुर तिरेर जग्गा पाउने कीर्तिपुरेमध्ये कुन पुर्खाको शाखा–सन्तान हुँ भन्ने चाहिँ अझै थाहा पाएको छैन। 

लुकाउन खोजिएको इतिहास

गोर्खाली राजा पृथ्वीनारायण शाहलाई काठमाडौं उपत्यका विजय गरेर शान्ति कायम गराइराख्न कीर्तिपुर नजिती नहुने भयो। पहिलो आक्रमणमा हुनसम्मको खति बेहोरेर फर्केका गोर्खाली फौज त्यसको सात वर्षमा फेरि सूरप्रताप शाहको नेतृत्वमा चढाइ गर्न आए। तर, कीर्तिपुरेको बाण सूरप्रतापको आँखामा लागेपछि त्यो प्रयास पनि असफल भयो।

गोर्खालीहरूले अब कीर्तिपुर दक्खल गर्न शेरको शैली छाडेर ब्वाँसोको युक्ति लगाए। उनीहरूले सबै किसिमको धोखाधडी र घेराबन्दीको नीतिबाट चारैतर्फका नगाउँ, पाँगा, चोभार, भाजंगललगायतका बस्तीहरू कब्जामा लिएपछि कीर्तिपुर रणनीतिक हिसाबले टापू बनी केही गर्न नसक्ने अवस्थामा पुग्यो। केन्द्र पाटनमा पनि अक्षम राजा थिए– तेजनरसिंह मल्ल। त्यसरी कीर्तिपुर पूर्णतः निरीह बन्यो।

नभन्दै, ६–७ महीनामै नाकाबन्दीले नतीजा देखाउन थाल्यो। शहरभित्र भकारीहरू रित्तिसकेका थिए, आङका कपडा पनि थोत्रिए। नगाउँ, पाँगा, चोभार, सतुंगललगायतका बस्ती र कीर्तिपुरका नातागोताबीच शंका उपशंका उब्जाई पूरै सामाजिक वातावरण भताभुंगै पारिएको थियो। आत्मसमर्पण गरे हुने फाइदा र आममाफीको प्रचार भइराखेकै थियो। 

केन्द्र पाटनका कीर्तिपुर हेर्ने धनवन्त सिंह पनि गोर्खालीकै हितैषी थिए। उनले एक वर्षअघि मात्रै दलमर्दन शाहलाई आफ्नो घरमा लुकाएर सकुशल गोर्खा पुर्‍याइदिएका थिए। दलमर्दनसँग मीत समेत लगाएर पृथ्वीनारायणका मीतभाइ बनेका थिए, धनवन्त। धनवन्तका छोरा वीरनरसिंह र अर्का एक सरदारलाई पाटन, कान्तिपुर र भादगाउँको बीचमा पर्ने वाभु कब्जा गर्दा अपहरण गरी नुवाकोट पुर्‍याएर तादी नदीमा चोपी चोपी यातना दिइँदैथियो।

वीरनरसिंहलाई आत्मसमर्पण गरे बाँच्ने मात्र नभई प्रशस्त जग्गा र पद पाउने पत्र लेखाई पाटन पठाइएको थियो। अर्का सरदार भने चरम यातनाले मरिसकेका थिए। पुलमा बाँधेर राखिएका धनवन्तका छोराले नदीमा हाम्फालेर आत्महत्या गर्ने प्रयास पनि गरे, तर मर्न दिइएन। यता धनवन्त पुत्रको समाचार र सुर्ताले आकुल–व्याकुल बनेका थिए। त्यही तोडमा उनले ९ चैत १७६६ का दिन कीर्तिपुरका क्वाथः नायक सिख्वांल प्रधानलाई शहरको ढोका खोल्न आदेश दिएपछि गोपुर (हाल सागल टोल) को ढोका खोलियो। त्यसरी भित्र पसेका गोर्खालीहरूले सिख्वांल प्रधानले आत्मसमर्पण गर्दागर्दै हत्या गरेर सबै पूर्व प्रतिज्ञा र आश्वासनहरू लत्याए। गोर्खालीहरूले मुख्य–मुख्य कीर्तिपुरेको तुरुन्तै हत्या गरे। 

अघि बाबु मारिएका वंशराज पाण्डे र आँखा फोडिएका सूरप्रताप शाहको अगुवाइमा दुई दिनमा १२ वर्षभन्दा माथिका ८६५ जनाको नाक र ओठ काटियो। भाग्न सक्नेहरूको मात्र नाक जोगियो। पृथ्वीनारायणले ९ वर्षअघि आफ्ना काजी कालु पाण्डे मारेको र १७ महीनाअघि भाइ सूरप्रतापको आँखा फुटाएको रीस विजित जनतामाथि फेर्ने मौका पाण्डे पुत्र वंशराज र सूरप्रतापलाई नै दिएका थिए। त्यसबेला वंशराज १७/१८ वर्षका र सूरप्रताप २५ आसपासका थिए। नाक–कान काट्न भोटे रैतीलाई लगाइयो। पछि ती भोटेहरूको पनि प्राण हरण गरियो। त्यसो गर्नुको कारण भने थाहा छैन।

आजको बुझाइमा विजित जनतामाथि त्यस्तो पासविक दमन गर्नु मानवता विरुद्धको अत्याचार हो। कीर्तिपुरमा त आत्मसमर्पण गर्न आएकाहरूको हत्या र अंगभंग गरिएको थियो। आममाफीको घोषणा नगरिएको भए यसो भनिरहनुपर्ने थिएन। त्यसबेला दुई अक्षर पढ्न र लेख्न सक्ने सबैले त्यो पासविक घटनाको टिपोट गरेर राखे। त्यो बेलाको कुनै टिपोट छैन, जसमा यो घटना उल्लेख नभएको होस्। 

प्रतिशोधको तुष्टि

गोर्खालीहरूले कीर्तिपुरे जनतामाथि पछिसम्म पनि प्रतिशोधको आगो बालेरै बसे। हालसालै फेला परेको एउटा विन्तीपत्रले गोर्खाली शासकले नाक काटिएका कीर्तिपुरेको जग्गा तुरुन्त दर्ता गर्ने र नाक काट्न बाँकी रहेकाको जाँच गर्नुपर्ने भएकोले जँचाउन आउन आदेश जारी गरेको देखाउँछ। (हे. प्रतिलिपि) कीर्तिपुरेहरूलाई प्रति परिवार दुई रोपनी पानी नलाग्ने जग्गा दिएको पनि उक्त पत्रबाट थाहा हुन्छ।

नाक काटेको हो, होइन जाँच गर्न आउनु भन्दा कोही गएनन्, फेरि काटिदेलान् भन्ने डरले। पछि नाक काटेको प्रमाण भएकालाई एक मोहर लिएर अनि जाँच गराउन नआएका अटेरीहरूलाई दुई मोहर लिएर जग्गा दर्ता गरिदिनू भन्ने अर्को आदेश भएको उक्त विन्तीपत्रबाट बुझिन्छ। उनीहरूको जग्गा दर्ता पनि मूल पुरोहितको तिरोतिरानमा पारियो, जुन त्यस बेलाको सबभन्दा कठिन तिरान थियो। पुरोहितको तिरानमा सुक्खा या अति वर्षाले उब्जनी नभए पनि आधा बाली बुझाउनै पर्थ्यो, ऋण काढेर भए पनि। त्यस्तो तिरान राजाले पनि मिनाहा गर्न सक्दैनथे।

नाक काटिएका कीर्तिपुरेका १२/१३ औं पुस्ताको यो पंक्तिकारको बाल्यकालीन अनुभव, कीर्तिपुरमा सुन्दै आएको स्थानीय भनाइ र कतिपय इतिहासकारको किटानीलाई हेर्दा गोर्खालीले कीर्तिपुरेको नाक–कान काटेको होइन भनेर थप मसी सुकाउनुपर्ने देखिन्न। हिजो जो भयो, त्यो भइसक्यो। त्यसलाई स्वीकारेर वर्तमानलाई सच्याउँदै अगाडि बढ्ने हो। (इसमताबाट साभार)

२०७३ बैशाख १६। पहुँच र प्रभावका भरमा राजनीतिक नियुक्ति पाएका करिब ५०० कर्मचारी बर्खास्त गर्न अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगले सरकारलाई निर्देशन दिएको छ ।

मापदण्ड र नियमविपरीत शक्तिकेन्द्रको सिफारिसमा विभिन्न मन्त्रालय, विभाग, संस्थान, परियोजना, स्वास्थ्य, इन्जिनियरिङ, बोर्ड, विश्वविद्यालयलगयतमा नियुक्ति पाएका कर्मचारी बखार्नस्त गर्न अख्तियारले निर्देशन दिएको समाचार छ ।

निदेशन दिनुअघि प्रमुख आयुक्त लोकमानसिंह कार्कीको अध्यक्षतामा आयोगका पदाधिकारी, सचिव तथा सम्बन्धित महाशाखाका अधिकारी संलग्न विशेष बैठक बसेको थियो ।

कारबाहीको सिफारिसमा पर्नेमा सत्तरुढ एमाले, एमाओवादी, राप्रपा नेपाल, मधेसी जनअधिकार फोरम लोकतान्त्रिक, प्रमुख प्रतिपक्षी दल नेपाली कांग्रेस लगायतका राजनीतिक दलका नेता कार्यकर्ता बढी छन् ।

अख्तियारले ती कर्मचारी बर्खास्त गर्न निर्देशन दिँदै प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषदको कार्यालयलार्य पत्र पठाएको छ । (अनलाइन खबरबाट) 

शोभा शर्मा । 

२०७३ चैत ३०। बेलुकी पाँच बजेपछि सर्वोच्च अदालत परिसरबाट कालो धुवाँ फाल्दै एउटा पुरानो कार बाहिरिन्थ्यो। पछिल्लो सिटमा साधारण धोती–ब्लाउज लगाएकी, कपाल सेतै फुलेकी महिला हुन्थिन्।

केही वर्षदेखिको यो दिनचर्या उस्तै छ, खालि गाडी फेरिएको छ। सर्वोच्चले उनलाई नयाँ गाडी दिएको छ, तर उनी अहिले पनि उस्तै साधारण भेषमा हुन्छिन्। यिनी हुन्, सर्वोच्चकी एकमात्र महिला न्यायाधीश सुशीला कार्की, जो आफ्नै बलबुतामा सर्वोच्चको इजलाससम्म पुगेर आजबाटै मुलुकको कायममुकायम प्रधानन्यायाधीश बन्दैछिन्। उनी देशकै पहिलो महिला प्रधानन्यायाधीश पनि हुन्।

‘उहाँको जीवनशैली हामी कर्मचारीको भन्दा धेरै साधारण छ,’ सर्वोच्चका सहरजिस्ट्रार विपुल न्यौपानेले भने, ‘हाइफाइ जिन्दगीमा उहाँको रुचि नै देखिन्न।’ सर्वोच्चका सहकर्मी, कर्मचारी र इजलासको बारमा उनीसामु बहस गर्ने वकिलहरू कार्कीको नैतिकता, आचारण र इमान सबैभन्दा बलियो पक्ष भएको बताउँछन्। ‘अचेलको जमानामा कुनै स्वार्थ नभएको र इमान भएको त्यो तहको व्यक्ति मैले कमै देखेको छु,’ अधिवक्ता सुरेन्द्र महतोले भने।

संसदीय सुनुवाइ भएको भए कार्कीले कायममुकायम हुनुपर्ने थिएन। सुनुवाइ समितिमा हुने राजनीतिक दलको हिसाबकिताबले मुलुकमा बन्न लागेकी प्रथम महिला प्रधानन्यायाधीशको पहिलो पाइलामा समेत बाधा हाल्यो। उनी विराटनगरजस्तो राजनीतिक किल्लामा हुर्किएकीले व्यावसायिक जीवनमा आइपर्ने राजनीतिक प्रभाव र बाधाहरूसँग अपरिचित भने छैनन्। अधिवक्ताको पृष्ठभूमि भएकी कार्कीको व्यावसायिक जीवनमा यसको प्रभाव नपर्ने कुरै भएन। ‘उहाँलाई कसैले सजिलै प्रभावमा पार्न भने सक्दैन,’ कार्कीलाई गुरु मानेर २४ वर्ष उनीसँगै काम गरेका विराटनगरका अधिवक्ता शान्तिराम भण्डारीले भने।

भण्डारीलाई धेरै समयअघिको चुनाव अहिले पनि याद आइरहन्छ। सुशीला कार्कीका पति दुर्गा सुवेदी निकट मानिने बद्री बस्नेत त्यो भेगका कांग्रेसी उम्मेदवार थिए। कार्कीको ल फर्ममा काम गर्ने भण्डारी भने कम्युनिस्ट राजनीतिको समर्थन गर्थे। आफ्ना प्रतिद्वन्द्वी लालबाबु पण्डितलाई समर्थन गरेको भन्दै भण्डारीलाई कार्कीको ल फर्मबाट निकाल्नुपर्ने कुरा बस्नेतले गरेछन्।

जब सुशीलाको कानमा यो कुरा पुग्यो, उनले तुरुन्तै बस्नेतलाई फोन गरेर भनिछन्, ‘तपाईंका नातेदारदेखि आफ्ना मान्छेका मुद्दा कति छन्, आउनुस् फाइल लिएर जानुस्, मेरो ल फर्मका साथीहरूलाई निकाल्ने या केही भन्ने होइन।’

२०३५ सालमा अधिवक्ताको लाइसेन्स लिएर कानुन व्यवसाय थाल्नुअघि कार्कीले अंग्रेजी र मनोविज्ञानमा महेन्द्र मोरङ क्याम्पसबाट स्नातक, बनारस विश्वविद्यालयबाट राजनीतिशास्त्रमा स्नातकोत्तर र त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट बिएल गरेकी थिइन्। उनी विद्यार्थी कालमा नेपाल विद्यार्थी संघ समर्थक थिइन्। ‘उहाँले राजनीति, नाता, सम्बन्ध र अन्य प्रभावको छायाँ आफ्नो व्यावसायिक जीवनमा पर्नै दिनुभएन,’ भण्डारीले भने, ‘त्यसैले आफ्ना मान्छे, साथीभाइ र आफन्तहरू उहाँसँग बेखुसी रहन्छन्।’

त्यो बेला पूर्वाञ्चलमा वकालतमा लाग्ने महिला कोही थिएन। उनका ठूलो बुवा तोर्णबहादुर कार्की वकिल थिए। उनैको ल फर्मबाट कार्कीले कोशी अञ्चल अदालतमा वकालत सुरु गरिन्। ‘छोरीमान्छे वकिल कोही छैन, तिमी यो क्षेत्रमा आउनुपर्छ,’ त्यतिबेलाका अञ्चल न्यायाधीश गोपाल खत्रीले उनलाई हौसला दिएका थिए। ‘महिला वकिल भन्दै धनकुटासम्म बहस गर्न लैजान सेवाग्राहीहरू आउँथे भनेर उहाँले मलाई सुनाउनुभएको थियो,’ भण्डारीले भने, ‘पछि विराटनगरमा उहाँले आफ्नै पहिचान बनाउनुभयो।’

कार्कीका लागि वकालत आफ्नो व्यवसाय थियो, तर उनले कहिल्यै मुद्दाको ठेक्का लिइनन्। कसैको ‘एड्भाइजर’ पनि भइनन्। ‘आममान्छे मुद्दा लडिदे भनेर आए उसको फाइल च्यापेर वकालत गरिदिने हो। कहिल्यै मुद्दा जिताएबापत पैसा लिनु पनि भएन,’ भण्डारीले भने, ‘सेवाग्राहीले सकेजति दिन्थे, त्यतिमै चित्त बुझाउनु हुन्थ्यो। ’

कानुन व्यवसायीको जीवनमा मुद्दाका पक्ष–विपक्ष आइरहन्छन्। भण्डारीका अनुसार कार्कीले बलात्कारसम्बन्धी मुद्दा सकेसम्म लडिनन्। पीडितका पक्षबाट त सरकारले नै लडिदिन्थ्यो बलात्कारको अभियोग लागेका मात्रै वकिल खोज्दै आउँथे। उनीहरूका पक्षबाट कार्की लड्दैन थिइन्। आफ्नो ब्रह्मले विश्वास गरेको कुरामा कमै सम्झौता गर्ने स्वभावकी कार्की पुनरावेदन अदालत विराटनगर बारको सर्वसम्मत अध्यक्षसमेत भइसकेकी छन्। त्यो बेला बारमा अहिलेजस्तो दलका निकटहरूको समूह थिएन।

२०६१ सालमा सर्वोच्च अदालतले उनलाई वरिष्ठ अधिवक्ता उपाधि दिएको थियो। २०६५ सालमा सर्वोच्चकै न्यायाधीशका लागि उनी एकमात्र योग्यता पुगेकी महिला थिइन्। सर्वोच्चको अस्थायी हुँदै स्थायी न्यायाधीश भएकी कार्कीले भ्रष्टाचार मुद्दामा तत्कालीन बहालवाला सञ्चारमन्त्री जेपी गुप्तालाई जेल पठाइदिइन्। न्यायाधीश तर्कराज भट्टसहितको बेन्चबाट गरेको यो फैसलाबाट उनको चर्चा झन् चुलियो।

कार्कीसहितको इजलासले गुप्तालाई कैद र जरिवाना मात्रै तिराएन, गुप्तालाई सफाइ दिने विशेष अदालतका न्यायाधीशलाई समेत कारबाहीका लागि न्याय परिषदको ध्यानाकर्षण गरायो। बयान क्रममा गुप्ताले दाबी गरेभन्दा बढी आयलाई मान्यता दिएर सफाई दिएको भन्दै विशेष अदालतका न्यायाधीशलाई कारबाही सिफारिस गरिएको थियो।

न्यायाधीश कारबाहीको निर्णय केही विवादित भने बनेको थियो। उनको इजलासले कारबाही सिफारिस गरेका एक न्यायाधीश चोलेन्द्रशमशेर जबरालाई परिषदले सफाई दिएर सर्वोच्च अदालतको न्यायाधीश समेत बनाएको छ। विशेषले सफाइ दिएपछि सर्वोच्च पुगेको कांग्रेसनेता गोविन्दराज जोशीको मुद्दामा पुनः प्रवेश गरी सुनुवाइ गर्न विशेषमै फर्काइदिने निर्णय पनि कार्कीकै इजलासले गरेको थियो। लामो समय सर्वोच्चमा थन्काइएको खुमबहादुर खड्काको मुद्दामा झगडिया झिकाउने पनि उनै थिइन्। जबकि, यी सबैसँग कार्की पूर्वपरिचित थिइन्।

यी फैसलापछि कार्कीलाई बधाई दिनेहरू धेरै थिए, तर उनी तर्किरहिन्। त्यसैबेला उनले एक पत्रिकासँग ‘फैसला बधाई लिनेदिने विषय नभएको’ प्रतिक्रिया दिएकी थिइन्। ‘फैसला बधाइ लिनेदिने विषय होइन, प्रमाण, मिसिल हेरेर संविधान, ऐन, कानुन र सर्वोच्चले प्रतिपादन गरेको नजिर टेकेर गर्ने न हो,’ उनले भनेकी थिइन्, ‘न्यायाधीशका अगाडि कोही पनि धनी–गरिब, ठूलो–सानो, महिला–पुरुष, परिचित–अपरिचित हुँदैन, मन कठोर वा कोमल बनाउन पनि पाइन्न।’

हालसालै संवैधानिक इजलासबाट भएको खिलराज रेग्मी विरुद्धको रिट खारेज गर्ने फैसलामा पनि कार्कीले ‘रेग्मीलाई सरकारप्रमुख बनाउनु गल्ती भएको’ कमेन्ट दिएकी छन्। संवैधानिक इजलासका अन्य तीन न्यायाधीश यस्तो कमेन्ट गर्न सहमत भएनन्। तर, प्रधानन्यायाधीश कल्याण श्रेष्ठसँग सहमत हुँदै कार्कीले फैसलामा ‘अबदेखि प्रजातन्त्रको मर्मविपरित हुने यस्तो काम नगर्न’ राय दिइन्। राजनीतिक, पारिवारिक वा परिचितको निकटता नहेरी ‘स्वयम्भूका दुई आँखाले मुद्दा हेर्ने’ उनको छवि अहिले पनि कायम छ।

यति हुँदाहुँदै, सबैभन्दा धेरै ‘राजनीतिक रंग देखिएको’ भन्दै विवादित सर्वोच्चको न्यायाधीश सिफारिसमा निर्णयकर्ताको हिसाबले उनी पनि ‘दोषमुक्त’ नभएको भनी आलोचना गर्नेहरू पनि छन्। ‘परिषदका सबै सदस्य समान रूपले अधिकारसम्पन्न हुन्छन्,’ एक अधिवक्ताले भने, ‘उहाँले पनि राजनीतिक भागबन्डा लगाएर पूर्वसभासदलाई सर्वोच्च ल्याउने निर्णयमा सहमति दिएकाले दोषमुक्त मान्न सकिन्न।’

यतिमात्र होइन, पछिल्लो न्यायाधीश सिफारिसलाई सभामुखले परिषद फर्काइदिएपछि झन् विवादित भएको थियो। त्यतिबेला सभामुख, कानुनमन्त्री र प्रधानन्यायाधीशबीच ‘कार्कीको पालामा एमाओवादीका मान्छे सिफारिस गरिदिने’ सहमतिमा विवाद टुंगिएको समाचार सार्वजनिक भएको छ। उक्त समाचारको अहिलेसम्म खण्डन आएको छैन।

संवैधानिक परिषदले कार्कीको सिफारिस ढिलाइ गर्नुमा पनि एमाओवादीले समर्थन नदिनुले हो भन्ने खबर बाहिर आएका छन्। एमाओवादीले आफ्नो रुचिको न्यायाधीश लानुपर्ने र द्वन्द्वकालका मुद्दामा कठोर फैसला हुन नहुने भन्दै बार्गेनिङ गर्न खोजेको आरोप लगाउनेहरू पनि छन्।

‘यस्तो परिस्थितिमा कसरी काम गर्नुहुन्छ, त्यसले नै उहाँको जोडघटाउ हुनेछ,’ एक वरिष्ठ अधिवक्ताले भने।

पहिलो महिला प्रधानन्यायाधीश कुरिरहेको सर्वोच्च अदालतमा कार्कीले गर्नुपर्ने काम धेरै छन्। राजनीतिले राम्रो गति लियो भने अबको एक वर्षमा नयाँ संविधान कार्यान्वयन हुनेछ। यहीबेला पुनरावेदन अदालत भंग गरेर उच्च अदालत गठन हुनेछ। सिंगो न्यायालयको प्रशासनिक जिम्मा अब उनको हातमा हुनेछ।

 न्यायालयको छवि धमिलिँदै गएको अवस्थामा इमान र आचरण राम्रो भएको व्यक्ति नेतृत्वमा जाँदा राम्रा काम हुन्छन् भन्ने धेरैको आश हुन्छ। प्रधानन्यायाधीश कल्याण श्रेष्ठले केहीअघि ‘सुशीला कार्कीमा केही गर्छु भन्ने विश्वास देखेको’ बताएका थिए। आफूमाथि गरिएका यी सबै आशा साबित गरेर देखाउन अब कार्कीसँग १३ महिनाको समय छ।

(सेतोपाटीबाट साभार)

२०७२ चैत २०। नेपाल सरकारले २०७३ मा लागुहुने सार्वजनिक बिदाहरुको सूची प्रकाशन गरेको छ । ती बिदाहरुको सूची मन्त्रिपरिषदको बैठकले स्वीकृत गरेर नेपाल राजपत्रमा प्रकाशन गरेको हो । 

जसमा २०७३ सालदेखि बैशाख ११ गतेको लोकतन्त्र दिवसको सट्टा असोज ३ गते संविधान दिवसको दिन सार्वजनिक बिदा दिइएको छ । यसका अलावा अन्य केही बिदाहरु पनि हेरफेर भएका छन् । 

२०७२ चैत ११ । तपाईले विदेशबाट ल्याउनु भएको वा अबैध रुपमा आयात भएको मोबाइल सेट बोक्नु भएको त छैन ? यदि त्यसो हो भने होस् गर्नुहोस, तपाईको मोबाइल फोन ब्लक नै हुनसक्छ ।

तपाईले बोकेको मोबाइल सेटको विशिष्ट पहिचान अंक (आइएमइआई नम्बर) नहुन पनि सक्छ । आइएमइआई नम्बर नभएका मोबाइल सेट ब्लक गराउने तयारी नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणले गरेको छ ।

प्राधिकरणले तयार पारेको ‘राष्ट्रिय उपकरण पहिचान दर्ता’को आन्तरिक कार्यबिधिमा आधिकारिक आइएमइआई नम्बर नभएका मोबाइललाई ब्लक गरिने उल्लेख छ ।

तर,  हाल नेपालभर प्रयोगमा रहेका सेटले भने ६ महिनाको म्याद पाउनेछन् । अर्थात, हालसम्म नेपाल भित्रिएका सेटमा आधिकारिक आइएमइआई नम्बर लिन सक्नेछन् । सेवाप्रदायकले जानकारी दिएको ६ महिनाभित्र पनि आइएमइआई नलिने प्रयोगकर्ताको मोबाइल भने स्वतः ब्लक हुनेछ ।

कार्यविधिमा आगामी १ वैशाखपछि नेपाल भित्रिने मोबाइलमा अनिवार्य रुपमा आइएमइआई नम्बर हुनु पर्ने व्यवस्था छ ।  यदि आधिकारिक आइएमइएआई  नम्बर नभए जुनसुकै मोबाइल सेट पनि ब्लक गरिने प्राधिकरणका उपनिर्देशक मीनप्रसाद अर्यालले बताए । उनले भने,’यसर्थ अब वैधानिक बाटोबाट आयात भएका मोबाइलमा आइएमइआई नम्बर हुनेछ तर अवैधरुपमा भित्रिएका मोबाइलमा भने नहुन पनि सक्छ ।’

प्राधिकरणले अन्तर्राष्ट्रिय मोबाइल उपकरण पहिचान र उपकरण पहिचान दर्ता प्रणालीलाई अनिवार्य बनाउने गरी कार्यविधि तयार पारेको हो ।  कार्यविधि  १ वैशाखदेखि लागू हुनेछ । आइएमआई भनेको कुनै पनि मोबाइल सेटको पहिचान राख्ने १५ अंकको नम्बर हो । इआइआरएस भनेको त्यस्ता उपकरणको पहिचान दर्ता गर्ने प्रणाली हो । (अनलाइन खबरबाट) 

२०७२ चैत ७ । अर्थ मन्त्रालयले प्रधानमन्त्र केपी ओलीको भारत भ्रमण खर्च एक करोड ८१ लाख ८६ हजार निकासा दिएको छ ।

ओलीले फागुन ७ देखि १२ गतेसम्म भारतको राजकीय भ्रमण गरेका थिए । अर्थले विशिष्ट व्यक्तिको भ्रमण खर्च शीर्षकबाट पराराष्ट्र मन्त्रालयलाई रकम निकासा दिएको हो ।

भ्रमण दलका सदस्यको दुईतर्फी हवाई टिकट राष्ट्रिय ध्वजावहाक नेपाल एयरलाइन्सबाट खरिद गरिएको थियो ।

भ्रमण दलका सदस्यले तहअनुसारको दैनिक भ्रमण भत्ता अमेरिकी डलरमा पाउने व्यवस्था छ । भ्रमण दलमा सहभागी उद्योगी व्यपारीले आउने जाने र बसाइखर्च आफैँ व्यहोरेका थिए । (अनलाइन खवरबाट) 

२०७२ फागुन ३०। महामन्त्रीमा पराजित भएपछि गगन थापाले एक अनलाइनमा अन्तवार्ता दिदै भनेका थिए कांग्रेस महाधिवेशनका कयौ कथाहरु लेखिदै जानेछन् । जे भयो गलत भयो । उनले आफुलाई युवा नेता नभन्न पनि आग्रह गरे । गगनको त्यो आक्रोश थियो या पीडा त्यसको समिक्षा हुनेछ पक्कै पनि । तर लोकतन्त्र र पारदर्शीताको नारा बोक्ने कांग्रेस र कांग्रेसी कार्यकर्ताको एक निर्णयले पुरै देशले वा राजनीतिले बदनामी खेप्नुपर्र्यो । कुनै दिन भट्राचारी प्रमाणित भएर जेल गएका खुमबहादुर खड्कालाई केन्द्रिय सदस्यमा सवैभन्दा वढी मत दिएर पहिलो वनाए (मतपरिणाम गन्दासम्म ) । 

हुन न यो कांग्रेसी कार्यकर्ताको अधिकारको कुरा थियो र हो पनि तर यसबाट वुझ्न सकिन्छ कांग्रेस के को राजनीति गर्न चाहन्छ निष्ठा, इमान्दारीता या शक्ति र पैसाको । गगन थापाजस्ता होनहार युवाहरु हार्ने, जसलाई समाजले रुचाउछ तर जो समाजमा बदनाम छन, कलंकित छन, राज्यको कुनै निकायमा सहभागी हुन पाउदैनन ति खुमबहादुरहरु जित्ने वाह, कांग्रेस वाह । कति सजिलै विर्सिए कांग्रेसी कार्यकर्ताहरुले हिजोको त्यो दिन जुन दिन खुमबहादुर एक भष्ट्रचारी प्रमाणित भएर जेल गएका थिए । हुन त कांग्रेसको एक हुल वा जत्थाले खुमबहादुर जेलबाट सजाय भोगेर छुट्दा ठुलै माला पहिनाएका थिए । हुन त उनी पछिल्लो समय धर्मका नाममा पाप पखाल्न चाहन्थे । भष्ट्राचार यति धिनलाग्दो अपराध हो कि कतिपय मुलुकमा भष्ट्राचारीलाई किचीकिची मारिन्छ वा फासि दिइन्छ । 

विदेशमा भए भ्रष्टाचारको अभियोगमा जेल परेका व्यक्तिलाई परिवारका सदस्यबाहेक अन्यले शायदै स्वागत गर्ने थिए, पार्टीले पनि त्यस्तो व्यक्तिलाई कारवाही गर्ने थियो । तर, नेपाली कांग्रेसले भने भ्रष्टाचारको अभियोगमा जेल जीवन विताएर बाहिर निस्केलगत्तै कांग्रेस नेता खुमबहादुर खड्कालाई चारतारे झण्डासहित स्वागत गरेर नयाँ परम्पराको थालनी गरेको थियो । र पार्टीकै बदनाम गर्‍यो। डिल्लीबजार जेलबाट निस्कँदा हजारौं कार्यकर्ताले १ सय २१ किलोग्रामको माला लगाइदिएका थिए, पञ्जेवाजा बजाएर स्वागत गरे, त्यही बाजाको तालमा कम्मर मर्काएर नाचेका थिए खुमबहादुर । राज्यको कानून मानेर जेल बसेको बताउने खड्काले सर्वोच्च अदालतले गरेको फैसलाको विरोधमा भाषण पनि ठोके त्यहीबेला । खुमबहादुर खड्का आस्थाका आधारमा नभएर आर्थिक अनियमितता र भ्रष्टाचारका आधारमा जेल परेका व्याक्ति थिए । 

तर विडम्वना कांग्रेसमा जे नहुनुपर्दथ्यो त्यही भयो । नेपाल मात्रै यस्तो देश हो जहा भष्ट्राचारीलाई पुरस्कार दिइन्छ र इमान्दारलाई दण्ड दिइन्छ । यसैको उदहारण हुन गगन थापा जसले इमान्दार भएवाफत सजाए पाए । मानौ खुमबहादुरले नेपाली राजनीतिको शीर उचो पारेका थिए वा कुनै साहसीक जंग अर्थात युद्ध जितेर आएका थिए । लोकतन्त्रको पारदर्शी मैदानबाट खुलेयाम भष्ट्राचारीलाई सघाउने विवेकहिन कांग्रेस कार्यकर्ताको यो निर्णयले कांग्रेसको विगत र भविष्यलाई गिज्याइहेको छ । सधैभरी इमान्दारीताको कमाण्डलु वोक्ने सुशील, समाजवादको सपना देख्ने विपीले अहिले कांग्रेसको रितिथिति देख्दा के सोच्दा हुन् । कुनै समय राजतन्त्रको प्रवक्ता मानिएका शसांक महामन्त्री जित्ने र कांग्रेसमा पहिलोपटक गणतन्त्रको नारा वोक्ने नरहरीहरु अस्पतालको वेडमा थन्किने वाह कांग्रेस गज्जवको इतिहास रच्दैछ । के यहि हो नया कांग्रेस । हुन त नेपाली कांग्रेसको इतिहास भनेकै बदनामै बदनामको विरबलको खिचडी नै हो तर इतिहासका कालखण्डमा कुनै–कुनै बेला कांग्रेसले आफुलाई परिवर्तनको पक्षमा जवरजस्ती उभ्याएको पनि हो । 

तर कांग्रेसको राजनीतिमा लागेका खुमबहादुर हुन् या कुनै समयका कांग्रेस नेता जेपी गुप्ता सवैले भष्ट्रको विल्ला भिरे । त्यसो त कांग्रेसभित्र भष्ट्राचारका कयौ कथाहरु छन, जो दुनियालाई जगजाहेर नै छ । यसले कांग्रेसको मात्रै बदनाम गरेको छैन वरु नेपालमा यस्ता पनि नेता छन भनेर दुनियामा बदनाम भएको छ । यतिमात्रै होइन नेपाली राजनीतिक दलका कार्यकर्ता यत्तिसम्म विवेकहीन छन् कि जिन्दगीभर धृणा गर्नुपर्नेलाई सवैभन्दा बढी मत दिएर नेता स्वीकार गर्छन् भन्ने उदहारण दिएको छ । ७० प्रतिशत युवाहरुले किन मतदान गरे खुमबहादुरहरुलाई इतिहासले एकदिन जवाफ माग्नेछ । कांग्रेसीहरुले गुटमा लाग्दाको परिणाम पनि हो यो । जो कांग्रेसको जित पनि थिएन, गुटको जित थियो । कांग्रेसको जित हुन्थ्यो भने गगन थापाजस्ता युवाहरुले मलाई युवा नेता नभन्नुस् भनेर आत्मगाल्नी गर्नुपर्ने आउने थिएन । कांग्रेसी कार्यकर्ताले भष्ट्रालाई प्रश्रय दिने कलंकको कालो टिका पोतेका छन् आफ्नै र पार्टीको अनुहारमा । चुनावी परिणामले के देखाउँछ भने अब नेपाली कांग्रेस नेपाली जनताको हित र देश विकासमा काम गर्न सक्दैन । जबसम्म असल र सदाचारी युवाहरुको हातमा नेपाली कांग्रेसको नेतृत्व आउँदैन तबसम्म नेपाली कांग्रेसबाट देशको अग्रगामी कदमको आशा गर्नु आकाशको तारा टिपेको सपना देख्नु सरह हो । यसको उदाहरण पछिल्लो पटक आएका सशांक कोइरालाका धारणाहरु पनि हुन्, जसले कांग्रेस लोकतान्त्रिक होइन कट्टर एकात्मकवादी र तानाशाहीको रुपमा स्थापित हुन गइरहेको छ। (अनलाइन साझापोष्टबाट)

२०७२ फागुन २५। नेपाली कांग्रेसको सभापतिमा पहिलो पटक शेरबहादुर देउवा निर्वाचित भएका छन् । उनी सभापतिका अर्का प्रत्यासी रामचन्द्र पौडेललाई हराउँदै पहिलो पटक कांग्रेसको सभापति बन्न सफल बनेका हुन् । 

उनले १८२२  मत ल्याए भने निकटतम प्रतिद्वन्द्वी पौडेलले १२९६  मत प्राप्त गरे । यसअघि हिजो भएको पहिलो चरणको निर्वाचनमा ११ मत कम ल्याउँदा देउवा सभापति बन्नबाट चुकेका थिए । पहिलो चरणमा भएको त्रिपक्षीय भिडन्तमा कसैले पनि सभापतिमा निर्वाचित हुनको लागि आवश्यक मत ल्याउन नसकेपछि दोस्रो चरणको निर्वाचन भएको हो । पहिलो चरणको निर्वाचनमा देउवासहित पौडेल र कृष्ण प्रसाद सिटौला सभापतिको दौडमा थिए । तर , सिटौला मतपरिणामको आधारमा पुछारमा परेपछि दौडबाट बाहिरिएका थिए ।

काँग्रेसका नवनिर्वाचित देउवाको जन्म विसं २००४ जेठ ३० गते रुवाखोला असिग्राम—५ डडेल्धुरामा भएको हो । हाल उनी बुढानिलकण्ठ नगरपालिका भद्रकालीमा बसोबास गर्दै आएका छन् ।

उनी विसं २०१७ पछिको राजनीतिक घटनाक्रमबाट नेपाली राजनीतिमा प्रेरित भएका हुन् । त्रिविबाट राजनीतिशास्त्रमा स्नातकोत्तर र कानुनमा पनि स्नातक देउवा सोही विषयमा लन्डन स्कुल अफ इकोनमिक्सका रिसर्च फेलो रहिसकेका छन् । देउवा एक छोराका पिता हन् । उनकी धर्मपत्नी आरजु पनि अहिले व्यवस्थापिका–सांसद् छिन् ।

२०४८, २०५१ र २०५६ का संसदीय निर्वाचन तथा विसं २०६४ र २०७० मा भएको संविधानसभाको निर्वाचनमा डडेलधुरा जिल्लाबाट विजयी देउवाले गृहमन्त्री तथा पटक पटक प्रधानमन्त्री समेतको जिम्मेवारी सम्हालिसकेका छन् ।

उनी अहिले डडेलधुराबाट व्यवस्थापिका–संसद्मा प्रतिनिधित्व गर्छन् । विसं २०५१ मा भएको मध्यावधि चुनावपछि उनी काँग्रेसको संसदीय दलको नेतृत्व गर्दै विसं २०५२ मा पहिलो पटक नेपालको प्रधानमन्त्री बनेका थिए ।

विसं २०५९ मा प्रधानमन्त्री भएका उनी त्यसको दुई वर्षपछि २०६१ सालमा पुनः प्रधानमन्त्री बनेका थिए । नेपाली काँग्रेसको विभाजनपछि उनी नेपाली काँग्रेस (प्रजातान्त्रिक)को सभापति बनेका थिए । काँग्रेस र काँग्रेस(प्रजातान्त्रिक)को एकतापछि उनी नेपाली काँग्रेसको वरिष्ठ नेता भएका हुन् ।

उनी विसं २०५६ मा माओवादी समस्या समाधानका लागि गठित उच्चस्तरीय समितिका अध्यक्ष थिए । प्रजातान्त्रिक विद्यार्थी आन्दोलनबाट राजनीतिमा होमिएका देउवा नेविसङ्घका प्रथम सभापति हुन् र सुदूरपश्चिममा काँग्रेसका प्रभावशाली व्यक्तित्व मानिन्छन् ।

देउवाले भारत, चीन, भुटान, माल्भ्दिस, श्रीलङ्का, थाइल्यान्ड, जापान, कतार, दक्षिण कोरिया, बेलायत, जर्मनी, नर्वे, फ्रान्स, स्वीटजरल्यान्ड, ग्रीस, बेल्जियम, संयुक्त राज्य अमेरिका, कोलम्बिया, डेनमार्क, अस्ट्रेलिया लगायत मुलुकको भ्रमण गरेका छन् ।

यसअघि पार्टीको ११ औँ र १२ औँ महाधिवेशनमा समेत देउवा पार्टी सभापति पदको उम्मेद्वार थिए । तर १३ औं महाधिवेशनबाट भने देशकै ठूलो पार्टीको सभापति बन्न सफल भए देउवा । (रातोपाटीबाट साभार)

२०७२ फागुन २४। कांग्रेस सभापतिको लागि भएको मतदानबाट कसैको पनि स्पष्ट बहुमत आउन नसकेपछि दोश्रो चरणको निर्वाचन हुने भएको छ । 

भर्खरै सकिएको मतगणना अनुसार शेरबहादुर देउवाले १५६४, रामचन्द्र पौडेलले ११५२ र कृष्ण सिटौलाले ३२४ मत ल्याएका छन् । काँग्रेसको विधान अनुसार पहिलो चरणको निर्वाचनमा कुल खसेको मतको ५१ प्रतिशत आउन नसकेपछि बढी मत ल्याउनेहरु विच दोश्रो चरणको निर्वाचन हुन्छ । सोही अनुसार काँग्रेस सभापति हुनका लागि १५ सय ७५ मत ल्याउनुपर्नेमा  देउवाको ११ मत पुगेन ।

दोस्रो चरणको निर्वाचनमा जाँदा पहिलो चरणको निर्वाचनमा कम मत ल्याउने उम्मेद्वार दौडबाट बाहिरिनेछन् । जसअनुसार सिटौला उम्मेद्वारबाट बाहिरिएका छन् भने देउवा र पौडेलबीचमात्रै प्रतिश्पर्धा हुनेछ । जसका लागि आजै निर्वाचन हुने कार्यक्रम छ ।

ज्ञानेन्द्र खड्का 

२०७२ फाल्गुन १३। ठगी गरेको आरोपमा महानगरीय प्रहरी अपराध महाशाखाले छापा मारेको विरोधमा वैदेशिक रोजगार व्यवसायी संघले आफ्नो सबै म्यान पावर कार्यालय बन्द गरेका छन् । प्रहरीले क्षेत्राधिकार बाहिर गइ आफ्ना कार्यालयमा छापा मारेर आतंक मच्चाएको भन्दै व्यवसायीहरुले सबै म्यान पावर अनिश्चितकालका लागि बन्द गरेका हुन् । 

‘हामीभित्र समस्या भएमा या कुनै म्यान पावरले ठगेमा कारबाही गर्ने निकाय वैदेशिक रोजगार विभाग हो’, वैदेशिक रोजगार व्यवसायी संघका अध्यक्ष विमल ढकालले भने, ‘अब व्यवसाय गर्ने अवस्था भएन । सरकारले सुरक्षाको वातावरण नबनाएसम्म म्यान पावर खोल्दैनौं ।’ ढकालले ठगी तथा गैह्रकानुनी कार्यमा संलग्न म्यान पावरहरुलाई वैदेशिक रोजगार विभागले कारबाही गरिरहेको बताउँदै क्षेत्राधिकार बाहिर गएर प्रहरीले छापा हानेपछि कार्यालय बन्द गर्नुपरेको बताए । 

‘म्यान पावरले ठगी गरेको छ भने लाइसेन्स खारेज गर्नेसम्मको अधिकार वैदेशिक रोजगार विभागलाई छ’, ढकालले भने, ‘कहिले नेपाल प्रहरी आउने कहिले सशस्त्र आउने र भोलि नेपाली सेना नै आउने अवस्था हो । यस्तोमा हामीले कसरी गरेर खानु ?’

ठगीको नाममा अर्काको क्षेत्राधिकार मिचेर प्रहरीले मुलुकमा अराजकता मच्चाइरहेको व्यवासयीहरुको आरोप छ । प्रहरीले आफूहरुको कार्यालयमा छापा मारेर आतंक मच्चाएको भन्दै यसबारेमा व्यवसायीहरुले श्रममन्त्री दीपक बोहोरालाई पनि बुधबारै जानकारी गराएका छन् । ‘पुलिसले आतंक मच्चाएको बारेमा श्रममन्त्रीलाई जानकारी गराइसकेका छौं’, उनले भने, ‘सरकारले हाम्रा आवाज सुनेन भने सबै म्यान पावर बन्द गर्छौं । यो अवस्थामा काम गर्न सकिन्न ।’

प्रहरीले बुधबार काठमाडौंका १८ वटा म्यान पावरमा छापा मारेको थियो । छापा मारेपछि प्रहरीले कागजपत्रसहित १४ जना म्यान पावर सञ्चालकहरुलाई पनि पक्राउ गरेको थियो । (अन्नपूर्णपोष्टबाट साभार) 

रविन भट्टराई। 

२०७२ फागुन १०। विज्ञान प्रविधिको विकाससँगै ठगहरुले पनि नयाँ-नयाँ विद्या प्रयोग गर्न थालेका छन् । ताप्लेजुङमा दुईजना यस्तै ‘आधुनिक ठग’ समातिएका छन्, जसले एनसेलको एप प्रयोग गरेर लाखौं रुपैयाँ ठगी गरेको प्रहरी अनुसन्धानबाट खुलेको छ । 

एनसेल एपको प्रयोग गरी लाखौं रुपैयाँको ठगीमा संलग्न रहेको आरोपमा प्रहरीले दुईजनालाई पक्राउ गरी सार्वजनिक गरेको छ । पक्राउ पर्नेमा झापा गौरादह-९ का १८ वर्षीय प्रकाश दाहाल र मोरङको पथरी-९ निवासी ३२ वर्षीय मेघनाथ गिरी छन् । ठगीका मुख्य योजनाकार भारतको राजस्थान घर भएका सुमित शर्मा भने फरार छन् ।

पक्राउ परेका व्यक्तिहरुले एनसेल एप प्रयोग गरी एनसेलकै प्रयोगकर्ताहरुबाट लाखौं ठगी गरेको प्रमाणका आधारमा पक्राउ गरिएको पाँचथरका प्रहरी प्रमुख (डीएसपी) कृष्णप्रसाद कोइरालाले जानकारी दिए ।

एनसेलको पुरस्कार भन्दै झुक्याउँदै

डीएपी कोइरालाका अनुसार उनीहरुले आफ्नो मोवाइलमा एनसेल एप डाउनलोड गरी विभिन्न स्थानका एनसेल नम्बर इन्ट्री गरेर प्रयोगकर्ताले रिचार्ज गरेको मिति र मौजदात रहेको ब्यालेन्स आदि पत्तो लगाएका थिए । र, त्यसैका आधारमा फोन गर्दै ठगी गरेका थिए ।

एनसेल एप एनसेल मोबाइकै एउटा एप्लिकेसन हो । जुन मोवाइलमा डाउलोड गरेर कुनै पनि एनसेल नम्वर इन्ट्री गर्दा त्यो नम्वरमा ४ डिजिटको पिन नम्वर म्यासेज जान्छ । गोप्य राख्नु भनिएको उक्त पिन नम्वर प्रयोगकर्ताबाहेक कसैले थाहा पाए उक्त नम्बरको गोपनियता पनि पूर्णरूपमा भंग हुन्छ ।

एनसेलले आफ्नो नेटवर्कको सिम प्रयोगकर्तालाई सम्पूर्ण सुविधाको जानकारी दिन र आफ्नो र सेवा छिटो छरितो एवं सजिलो तरिकाले उपलब्ध गराउनका लागि विकास गरेको एनसेल एपको ठगहरुले दुरुपयोग गरेका हुन् ।

सोझासिधा व्यक्तिहरुलाई झुक्याई ठगी गर्ने गरेको उजुरी जिल्ला प्रहरी कार्यालय पाँचथरमा परेपछि प्रहरीले अनुसन्धान थालेको थियो । जिल्ला प्रहरी कार्यालय पाँचथरका प्रहरी अधिकृतसहितको टोलीले महानगरीय प्रहरी अपराध महाशाखा काठमाण्डौको टोलीसँग समन्वय गरेको थियो । यसैक्रममा फागुन ४ गते काठमाण्डौबाटै दाहाल र गिरीलाई पक्राउ गर्न प्रहरी सफल भएको हो ।

मोवाइलमा एनसेल एप डाउनलोड गरेपछि ‘इन्टर योर मोबाइल’ भन्ने म्यासेज बक्स आउँछ । त्यहाँ जुन मोवाइल नम्बर हालिन्छ, त्यो मोवाइलमा ४ डिजिटको को पिन सहितको एनसेलको म्यासेज जान्छ ।

प्रहरीका अनुसार ठगी गर्ने व्यक्तिले उक्त मोवाइल धनीलाई फोन गरी तपाईलाई भर्खर एनसेलबा म्यासेज आएको छ भनी सोध्ने गरेका थिए । र, आएको छ भनेपछि पिन नम्बर कति हो मलाई दिनुहोस्, म एनसेलबाट बोलेको भन्दै पिन नम्बर मागेका थिए । र, सो पिन नम्बर आफ्नो मोबाइलको एपमा इन्ट्री गरेर उक्त नम्बरको ब्यालेन्स रिचार्ज हिस्ट्री हेर्ने गरेका थिए ।

त्यसरी हिस्ट्री हेरेपछि ‘तपाईको मोवाइलमा यति ब्यालेन्स छ’ भन्दै रिचार्ज गरेको रकम र मितिसमेत बताइसकेपछि सोझासीधा मानिसले सहजै विश्वास गर्ने गरेका थिए । त्यसपछि उनीहरुले ‘तपाईएलाई एनसेलमा पुरस्कार परेको छ’ भन्दै १ लाख परेकोलाई १३ हजार रुपैयाँ र २ लाख परेको भनिएकालाई २६ हजारको दरले कर बापतको रकम भन्दै आइएमईबाट पैसा पठाउन लगाएका थिए । त्यसरी कर तिरेमा पुरस्कार बापतको रकम पनि बाटै पठाउँछौं भन्दै उनीहरुले ठगी गरेका थिए ।

काठमाडौंमा बसेर पूर्वाञ्चलमा ठगी

पक्राउ परेका उनीहरुलाई काठकाडौंबाट फागुन ६ गते बेलुका जिल्ला प्रहरी कार्यालय पाँचथरमा ल्याइएको थियो । उनीहरुले हालसम्म पाँचथर, ईलाम, झापा, मोरङ, पोखरा र स्याङजामा गरी १० जनालाई ठगी गर्न भ्याएका छन् ।

ठगहरुले मोरङको पथरी, बेलवारी र झापाको झिलझिलेका साथै काठमाण्डौको गौशाला, बानेश्वर, कोटेश्वर र बिजुली बजारको आइएमईबाट रकम निकालेको समेत खुल्न आएको छ ।

एनसेलका पूर्वकर्मचारी  नै ठगीका प्रमुख अभियुक्त

प्रहरीका अनुसार ठगी प्रकरणका प्रमुख अभियुक्त भारत राजसस्थानका सुमित शर्मा हुन् । पहिले एनसेल कम्पनीमै केही समय काम गरेका उनी यसअघि पनि ठगी प्रकरणमा जेल परिसकेका व्यक्ति हुन् ।

कम्प्युटर र प्रविधिमा राम्रो दख्खल राख्ने उनले नक्कली कागजात बनाएर दाहाल र कार्कीलाई प्रयोग गर्दै पैसा ठग्ने गरेको पाइएको प्रहरीले जनाएको छ ।

जेलबाट निस्केपछि केही महिना यता उनी नेपाल र भारतको सीमावर्ती स्थानमा बसेर ठगी गरिरहेका छन् । ठगी प्रकरणका प्रमुख नाइके भनिएका शर्मा पक्राउ परेका छैनन् । उनलाई खोजी गर्न प्रहरी खटाइएको बताइएको छ । पक्राउ परेकामध्ये दाहालले विभिन्न स्थानका एनसेल नम्वरमा फोन गरेर पैसा पठाउन लगाउने गर्थे भने गिरी पैसा झिक्न जाने काममा खटाइएका थिए । पैसा झिकेपछि शर्मा, दाहाल र गिरीले भागवण्डा गरेर लिने गरेका थिए ।

दोषी सार्वजनिक गर्दागर्दै अर्को ठगी

पक्राउ परेका दोषीलाई जिल्ला प्रहरी कार्यालय पाँचथरमा सार्वजनिक गर्दैगर्दा आइतबार दिउँसो पुन ताप्लेजुङ नगरपालिका ८ कि बर्षा शेर्पा पनि ठगको फन्दामा परेकी छिन् । उनले प्रयोग गर्ने नम्बरमा एउटा म्यासेज आयो र केही समयपछि एनसेल नम्बरबाट फोन आयो, जसमा भनियो, म एनसेलको कर्मचारी हुँ, तपाईको मोवाइलमा एउटा नम्बरबाट म्यासेज आएको छ, तपाईलाई दुई लाख उपहार परेको छ ।

यस्तो सुनेपछि बर्षा  उनलाई उक्त नम्बर दिइन् । केही समयपछि पुन फोन आयो । दिउँसो दुईबजेसम्म कर बापतको ३० हजार पठाउनुस् भनेपछि वर्षा शेर्पाले दाइहरुलाई पनि सुनाइन् र दाइहरुले पनि सोधेपछि सो फोन गर्ने मानिसले हो भन्यो । र, दाइहरुले सापट दिएपछि उनले सदरमुकाममा रहेको मौसम मनि ट्रान्सफरबाट सीताराम यादव मोरङका नाममा ३० हजार रुपैयाँ आईएमई गरिन् ।

आइएमई गरेको केही समयपछि रकम प्राप्त भयो, चारबजेसम्म तपाईलाई दुई लाख आईएमई गछौँ भन्ने फोन आयो । तर, बेलुकासम्म फोन आएन र त्यो फोन गर्ने नम्बर स्विच्ड अफ भयो ।

त्यसपछि पीडित वर्षाले जिल्ला प्रहरी कार्यालय पाँचथर र ताप्लेजुङमा घटनाबारे जानकारी गराइन् । बर्षालाई मुख्य अभियुक्तले नै ठगेको हुन सक्ने पाँचथर प्रहरी प्रमुख कोइरालाले बताए ।

सीम र पैसा झिक्न प्रयोग भएका कागजात सबै नक्कली

प्रहरी अनुसन्धानमा उनीहरुले एनसेलको सीमकार्ड झिक्न प्रयोग गरेको नागरिकतादेखि पैसा झिक्न प्रयोग गर्दै आएका नागरिकताहरु र लाइसेन्स सबै नक्कली भएको पुष्टि भएको छ । उनीहरुले एउटै फोटो प्रयोग गर्दै कहिले सुदेश कार्की त कहिले सञ्जय दाहालका नामबाट नक्कली लाइसेन्स बनाएर आइएमई र विभिन्न बैंकका काउण्टरबाट पैसा झिकेको पुष्टि भएको छ ।

उनीहरुले पहिलो चरणमा झापाको झिलझिले र मोरङको पथरी र त्यसपछि काठमाण्डौका विभिन्न स्थानबाट पैसा झिकेका थिए ।

को को ठगिए ?

प्रहरीका अनुसार उनीहरुले एक दिनमा एउटै मात्रै एनसेल नम्वर प्रयोग गर्ने गरेको खुलेको छ । उनीहरुले माघ १० देखि फागुन ४ गतेसम्म २८ वटा एनसेल नम्बर प्रयोग गरेर १० जनालाई ठगी गरेको पुष्टि भइसकेको छ । अन्य पीडितले जाहेरी दिने क्रम जारी रहेको छ ।

डीएसपी कोइरालाका अनुसार उनीहरुले छातेढुंगाका तारा सुनार र फिदिम १ का प्रेम तामाङबाट १६-१६ हजार, पोखराकी निमा लामाबाट ३६ हजार, बिर्तामोडका गोपाल ढकाल, गौरादहका पुण्यदेवी भट्टराई, गौरीमाया खड्का र इलामका विमल राईसहित ७ जनाबाट २६-२६ हजारका दरले ठगी गरेको पुष्टि भएको छ ।

आफुलाई एनसेलको कर्मचारी बताउँदै पैसा पठाउन लगाएर फोन स्विच्ड अफ गरेको भन्दै पीडितहरुले माघ १० गते पाँचथर प्रहरीमा जाहेरी दिएपछि पक्राउ परेका उनीहरुलाई आइतबार पाँचथर पुर्‍याएर प्रहरीले पत्रकार सम्मेलनमा सार्वजनिक गरेको हो । (अनलनइन खबरबाट)

२०७२ फागुन ७। नरेन्द्र मोदीले नेतृत्व गरेको भारतीय जनता पार्टीको सरकार केन्द्रमा स्थापित भएपछि भारतीय समाजमा भइरहेका घटनाले अब बिस्तारै समग्र भारतीय लोकतान्त्रिक संस्थामाथि प्रहार गर्न थालेका छन् । सबैभन्दा बढी चाहिँ हिन्दूवादी एजेन्डामा असहमति राख्ने आलोचकहरू तारोमा छन् । पहिले त केही गुन्डाले विभिन्न व्यक्तिलाई आक्रमण गर्थे, हत्या गर्थे । ‘सेक्युलर’ आवाज उठाउनेहरू, समाजका प्रगतिशील तत्त्वहरू, आदिवासी र गरिबका पक्षमा आवाज उठाउनेहरू तारोमा पर्थे । उनीहरूमाथि लुकेर आक्रमण गरिन्थ्यो या आक्रमणकारी भाग्ने प्रयास गथ्र्यो । यस्तो आक्रमणको विरोधमा केही महिना पहिले भारतमा सरकारले प्रदान गरेका ठूला पुरस्कार र सम्मान फिर्ता गर्दै प्राज्ञहरू सडकमा निस्केका थिए, प्रतीकात्मक विरोध गरेका थिए । अहिले भने घटनाले नग्न रूप लिएको छ । भाजपा र उसका नन्दी–भृङ्गीले कस्तो शासन स्थापना गर्न चाहेका छन् भन्ने पछिल्लो उदाहरण बनेको छ, प्रसिद्ध भारतीय विश्वविद्यालय जेएनयु । 

भारतीय संविधानले कल्पना गरेको स्वतन्त्रता र आलोचनात्मक चेतनाको विम्ब मानिने जेएनयु लामो समयदेखि प्रगतिशील वामपन्थी विद्यार्थी र प्राध्यापकको प्राज्ञिक बहस र संस्थापनप्रति असहमतिको विम्बका रूपमा स्थापित छ । त्यही विम्ब भत्काउन भाजपा सरकारले त्यहाँको विद्यार्थी युनियनका सभापति कन्हैया कुमारलाई राष्ट्रविरोधी भएको आरोपमा पक्राउ गरेको छ । विश्वविद्यालयमा प्रहरी प्रवेश गरेर छात्रावासका कोठाचोटा चहार्दै छापा मारेको छ । एकजना कास्मिरीलाई दिइएको फाँसीको सजायको विरोध गर्नेहरूले आयोजना गरेको एउटा कार्यक्रमलाई निहुँ बनाएर गरिएको दमनमा उक्त घटनासँग सरोकार नभएका कन्हैया कुमारलाई गरिएको दमन र त्यस क्रममा पत्रकार, जेएनयुका प्रोफेसर र विद्यार्थीमाथि पटियाला कोर्टमा गरिएको आक्रमणपछि भारतीय सत्ताधारीहरू बिस्तारै भारतलाई हिन्दू फासीवादतिर लान उद्यत रहेकोतर्फ संकेत गरेको छ । (कन्हैया कुमारले यो घटना आरम्भ भएपछि जेएनयुपरिसरमा दिएको भाषण यु ट्युबमा उपलब्ध छ, त्यसको अंग्रेजी अनुवाद दि टेलिग्राफ दैनिकले प्रकाशित गरेको छ । जुन भाषणमा उनले बढ्दो भाजपाई फासीवादका विपक्षमा एउटा शक्तिशाली अपिल गरेका छन् । उनको भाषणको तरंग अझै पनि हाम्रो विद्यार्थी संगठनका नेतासम्म पुगेजस्तो चाहिँ लागेको छैन https://www.youtube.com/watch?v=21qExVVuhhk) । अर्थात् भारतमा जे भइरहेको छ, त्यो सामान्य लोकतान्त्रिक मूल्यका विपक्षमा भइरहेको छ ।

भाजपाका समर्थक अब अदालतदेखि विश्वविद्यालयसम्म आफ्ना मतसँग असहमतमाथि आक्रमण गर्दै छन् । तिनीहरू खुलेआम आक्रमणको धम्की दिन्छन्, ज्यान मार्ने धम्की दिन्छन् र सरकार तिनको बचाउ गर्छ । विश्वका प्रतिष्ठित बुद्धिजीवीहरू भारतमा आइरहेको यो परिवर्तन देखेर आजित भएका छन् । नोम चोम्स्कीदेखि ओर्हान पामुकसम्मले यो फासीवादीकरणका विपक्षमा वक्तव्य जारी गरेका छन् । के देखिँदै छ भने सन् १९९२ को बाबरी मस्जिद काण्ड र २००१ मा गुजरातमा भएको मुस्लिम नरसंहारजस्तै भाजपा योजनाबद्ध ढंगले अल्पसंख्यक, आदिवासी, अधिकारकर्मी र सेक्युलर मत राख्ने सबै स्थापित व्यक्तित्वलाई बिस्तारै–बिस्तारै दमनका माध्यमबाट सीमान्तमा धकेल्न चाहन्छ, तिनको मुख बन्द गराउन चाहन्छ । यो आन्तरिक नीतिको अभिव्यक्ति या प्रतिविम्ब उसको बाह्य राजनीतिमा पनि देखिन्छ । नेपालमाथि हालै लगाइएको नाकाबन्दी त्यसको एउटा अभिव्यक्ति हो, जसमा नेपाललाई हिन्दू राष्ट्र बनाउने भारतीय ‘हिडन इन्ट्रेस्ट’ पूरा नहुनुको रिस पनि अभिव्यक्त थियो भनेर अनुमान लगाउनुपर्ने हुन्छ ।

विश्वमा पछिल्लो समय आर्थिक प्रणाली संकटग्रस्त छन् । पुँजीवादको नवउदारवादी मोडलको असफलतासँग अनेक आर्थिक, सामाजिक समस्या र आयको असमान वितरणका कारण सिर्जित अन्तरविरोधले अमेरिका, समग्र युरोप, जापानलगायत देशसमेत संकटमा छन् । यस संकटबाट पार लगाउन पुँजीपतिसँग दुईटा मात्र विकल्प हुन्छन् । पहिलो हो, उद्योग या व्यवसायको आम्दानीमा कामदार वर्गको हिस्सा कटौती गर्ने र दोस्रो हो, विश्व बजारमा आफ्नो नियन्त्रण कायम गर्ने । यसो गर्न कथित स्वतन्त्र छनोटका पुँजीवादी विचारलाई चिहानमा पुर्नुपर्ने हुन्छ । यसले जन्माउँछ वर्चस्वको लडाइँ, जसलाई अनेक संस्था र गठबन्धनबाट लडिन्छ । हालै प्यासिफिक वारपारका देशको व्यापारिक क्षेत्र (टिटिपी) को घोषणा र अस्ति मात्र अमेरिकी राष्ट्रपतिले आसियान देशका सरकार प्रमुखहरूलाई अमेरिकामा गरेको स्वागत त्यस्तै लडाइँको स्वरूप हो । जब यस्तो संकट आइलाग्छ, तब पुँजीवादले आफ्नो कथित लोकतन्त्रको जामा सार्वजनिक मञ्चमै फुकालेर फाल्छ र प्रकारान्तरका फासीवादी हमला सुरु गर्छ । अहिले मध्यपूर्व र ब्ल्याक सी वरपर भइरहेका घटना, हिन्द–चीन सागरमा भएका घटना तथा सिन्जो अवेको जापान र सी जिन पिङको चीन पनि बढ्दो राष्ट्रवाद र पुँजीवादी देश तथा अर्थतन्त्रबीचको संकट र संघर्षका अभिव्यक्ति हुन् ।

भारतीय उच्च वर्गको पुँजीपतिहरूका चहेता नरेन्द्र मोदी र उनको दल पनि भारतमा हिन्दुत्वको जगमा उभिएको उग्र राष्ट्रवादलाई प्रोत्साहन दिँदै भारतीय पुँजीको विस्तारमा ध्यान केन्द्रित गर्दै छ । यही संकटको अभिव्यक्ति अहिले भारतीय समाजमा देखा परेको छ । जहाँ श्रमजीवी वर्गको अवाज उठाउने, सीमान्त आदिवासीको पक्षमा आवाज उठाउने र अल्पसंख्यकका पक्षमा आवाज उठाउनेहरूमाथि दमन गर्ने अभियान चलेको छ । यसो गर्नुको अर्थ पहिले आफ्नै देशभित्र पुँजीपति वर्गलाई निर्बाध र असामान्य मुनाफा कमाउने वातावरण बनाउनु हो, जो श्रममाथिको शोषण र सीमान्तीकरणमा परेका मानिसमाथि संकटको स्थानान्तरणबाट प्राप्त हुन्छ, प्रकृतिको अत्यधिक दोहनबाट प्राप्त हुन्छ । पुँजीवादको संकटलाई श्रमजीवी वर्गको संकटतिर धकेल्न जो–जो बाधक बन्छन्, त्यसलाई राजनीतिमा फासीवादले हमला गर्छ । जेएनयुमा घटेको घटनाअघि दक्षिण भारतमा एकजना दलित विद्यार्थीलाई आत्महत्या गर्न बाध्य बनाइएको घटना र पुणेको सिनेमा र कला अध्ययन गर्ने एउटा विश्वविद्यालयमा भएको घटनाले यही प्रदर्शन गरिरहेको छ । मलाई हामीकहाँ पनि यस्तो छिर्को आउन खोजेको आभाष हुन्छ ।

नेपालले साग फुटबलमा स्वर्ण पदकका लागि भारतलाई पराजित गरेको समाचारले हौसिएका एकजना पत्रकार मित्रले सामाजिक सञ्जालमा पत्रकार तथा मधेस अधिकारकर्मी प्रशान्त झालाई नामै लिएर खिल्ली उडाए । उनको टिप्पणीले प्रशान्तहरूलाई विजातीय या राष्ट्रविरोधी करार गर्न खोजेको छ । नेपालको अहिलेको राजनीतिक बहसमा यो टिप्पणी जस्तै एकांकी र परपीडक दृष्टिकोणको वर्चस्व स्थापित हुँदै गएको छ । मधेस आन्दोलनको समर्थन गरेको या कतिपय सन्दर्भमा भारतले नेपालमा गरिरहेको हस्तक्षेपलाई समेत परोक्ष प्रत्यक्ष रूपमा मधेसको पक्षधरताका रूपमा व्याख्या गरिरहेको तप्कालाई उनीहरूको विचारकै आधारमा निषेध गर्ने राजनीतिक बहस जबर्जस्त स्थापित गर्दा नेपालकै एउटा खास जाति या क्षेत्रको हिस्साले आफूमाथि राज्य र विचारधारात्मक वर्चस्वमा रहेको शक्तिले सीमान्तमा धकेलेको र शान्तिपूर्ण आन्दोलनलाई दमन गरिएको रूपमा बुझ्न थाल्यो भने त्यसको गम्भीर परिणाम भोग्न पनि तयार बन्नुपर्छ ।

राजनीतिमा फरक मतको अस्तित्व हुन्छ, त्यसलाई पर्याप्त खेल्ने अवसर र स्पेस दिएर मात्र लोकतन्त्रको जरा फैलन्छ भन्ने मूल पक्षलाई अस्वीकार गरिहिँड्ने जमात बलियो हुनु भनेको लोकतन्त्रको स्पेस साँघुरिने र प्रकारान्तरले एउटा खास विचारको तानाशाही थोपर्ने वातावरण निर्माण हुनु हो । यो खतरा नेपाली राजनीतिमा विगत केही महिनादेखि बढ्दै गएको छ ।

म पछिल्लो मधेस आन्दोलनका सन्दर्भमा प्रशान्त झाका कतिपय तर्क र अभियानसँग सहमत छैन । तर, उनले मधेसका मामिलामा आफ्ना तर्क राखेकै कारण उनलाई विजातीय घोषणा गर्ने कुरा भने आपत्तिजनक छ । म त शान्तिपूर्ण गतिविधि गरुन्जेल सिके राउतका विचार अभिव्यक्त गर्ने स्वतन्त्रताको पनि रक्षा हुनुपर्छ भन्ने मान्यता राख्छु । यो पंक्तिकारले मधेस र थारूका मुद्दाका आधारमा भइरहेका आन्दोलनको समर्थन तर भारतीय हस्तक्षेपको विरोध गरेको हो । जसले पनि समान अधिकार पाउनुपर्छ, राज्य सबैको हो भन्ने धारणा स्थापित हुनुपर्छ । आदिवासी जनजाति, दलित, महिला पछाडि पारिएका क्षेत्रकाले शासन–सत्तामा पहुँच अर्थात् शक्तिमा हिस्सेदारी नपाई देशले विकास र समृद्धिको बाटो लिँदैन, सामाजिक न्याय स्थापित हुँदैन भनेर नै हामीले लामो समयदेखि आवाज उठाउँदै आएका हौँ ।

एकथरीले भारतीय भूमिका र हस्तक्षेपलाई अत्यन्त न्यूनीकरण गर्ने या कतिपयले त्यसलाई सकारात्मक रूपमा लिने तथा अर्काथरीले त्यसैमा मिसाएर अधिकारको आन्दोलनलाई चुट्ने गर्दा अधिकारको संघर्षको भद्दा विम्ब निर्माण भयो । मधेस एउटा मुद्दा हो, जसलाई सम्बोधन नगरुन्जेल यसले नेपालको राष्ट्रिय एकतालाई खण्डित गरिरहनेछ । थारू या जनजातिको आवाज हाम्रो समाजमा विद्यमान एउटा मुद्दा हो, जसलाई सम्बोधन नगरी र उनीहरूलाई यो देश र यो राज्य दुवै मेरा हुन् भन्ने आत्मबोध हुने गरी हाम्रा संरचना, संस्था, सांस्कृतिक मूल्य र एउटा साझा नेपाली मनोविज्ञानका हिस्सा नबनाई नेपालले राष्ट्रिय स्वाधीनता, आत्मसम्मान र आत्मनिर्भरतातिर जान सक्नेछैन । यसका पक्षमा आवाज उठाउनु, त्यसका लागि आन्दोलनमा लाग्नु र दबाब सिर्जनाका उपाय अपनाउनु सकेसम्म स्थापित वर्चस्वका विपक्षमा खडा हुनु बिल्कुल न्यायोचित कुरा हो । सामाजिक अन्तरविरोधलाई ठाडो रूपमा वर्गसंघर्षले र तेर्सो रूपमा यही पहिचानको मुद्दाले मुखरित गर्ने गरेका छन् । यी दुवै मुद्दामा उत्पीडितका पक्षमा उभिनु अहिलेको प्रगतिशीलता पनि हो । अहिले केही कथित मूलधारेहरूले प्रगतिशील शब्दलाई अश्लील पगरी गुथाउने प्रयास गर्दैमा त्यसले आफ्नो अर्थवत्ता गुमाउने होइन ।

यहीँनेर अर्को पक्ष पनि छ । मधेस मुद्दा मधेसका आन्दोलनकारी र जनताको हातबाट टपक्कै टिपेर दिल्लीले काठमाडौंसँग मोलतोल गर्ने हतियार बनाएकै हो । नाकाबन्दी मधेसी जनतामाथि राखिएको त्यस्तो ‘एके ४७’ हो जसलाई भारतले नेपालमाथि आफ्नो प्रभुत्व लाद्ने, नेपालको सार्वभौमसत्तालाई खण्डित गर्ने हतियारका रूपमा प्रयोग गर्‍यो । जजसले भारतीय नाकाबन्दीलाई मधेस आन्दोलनका पक्षमा, मधेसी जनताको बचाउमा दिल्लीले दिएको सहयोग ठाने या त्यसको नवउपनिवेशवादी चरित्रमा पर्दा हाल्ने प्रयास गरे, ती या त नादान हुन् या तिनले नजानेरै भारतीय हस्तक्षेपलाई सहयोग गरे । मधेसमाथि काठमाडौंको संस्थापन पक्षको भयानक कुदृष्टि र दमनकारी दृष्टिकोण रहेको भए पनि पछिल्ला वर्षमा आन्दोलनका बलमै सही‚ मधेसलगायत जनजातिले राज्यसत्ताको एकलौटीलाई चुनौती दिएका छन् र नयाँ संविधानमा त्यसलाई धेरै हदसम्म संस्थागत पनि गरिएको छ । यसमा भारतले जे खेल खेल्दैछ, त्यसले भारतको रणनीतिक हित त गर्ला तर त्यस्तो हितलाई उपभोग गर्न भने आँसी निलेर निकाल्नुबराबर हुनेछ ।

मेरो प्रस्ट मत के हो भने मधेस आन्दोलन नेपालको आन्तरिक मामिला हो, भारतले त्यसमा यो या त्यो पक्षको समर्थन गर्ने, नगर्ने उसको मामिला हो । तर, त्यही विषयलाई निहुँ बनाएर नेपालमाथि गरिएको नाकाबन्दी एकप्रकारको उपनिवेशवादी हरकत हो र त्यसको विरोध नगरी नेपालका राजनीतिक, आर्थिक तथा सामाजिक हितहरूको रक्षा गर्न र नेपाललाई आत्मनिर्भर राष्ट्र राज्यका रूपमा उभ्याउन सम्भव छैन । मधेस आन्दोलनको समर्थन र भारतीय हस्तक्षेपको विरोध । जति भारतीय स्वार्थसँग मधेसको नेतृत्व र आन्दोलन बहकिन्छ, त्यति हदसम्म त्यो आन्दोलन र नेतृत्वको विरोध । यसरी मात्रै उत्पीडनको विपक्षमा र उत्पीडितका पक्षमा आवाज उठाउन सकिन्छ । भारत–नेपाल सम्बन्धको कुरा आउँदा नेपाल उत्पीडित हो, काठमाडौं र मधेसको कुरो आउँदा मधेस उत्पीडित हो, परम्परागत सत्ता र जनजातिको कुरो आउँदा जनजाति उत्पीडित हो । कसैलाई तितो–मिठो लाग्ने कुरासँग यसको लेनदेन पनि छैन । जब उत्पीडितका पक्षमा बोल्दा या आन्दोलन गर्दा राष्ट्रविरोधी भनेर निषेध गर्ने जमातको हल्ला ठूलो सुनिन थाल्छ, तब खतरा नजिकै आइसकेको हुन्छ, फासीवादको खतरा । (इसमताबाट साभार) 

२०७२ माघ २५। सरकारले रोजगार अनुमति प्रणाली (ईपीएस) अन्तर्गत दक्षिण कोरिया जान लिइने भाषा परीक्षा भदौमा गर्ने तयारी गरेको छ। आइतबार ईपीएस कोरिया शाखामा बसेको बैठकले सातौँ भाषा परीक्षाको मिति तय गरेको हो। 

‘सन् २०१६ मा लिइने भाषा परीक्षाको आबेदन अनलाइनमार्फत लिनेछौँ, ४ महिनाभित्र अनलाइनका लागि चाहिने सफ्टवेयर तयार पार्छौँ, शाखाका प्रमुख डिल्लीराम बाँस्तोलाले भने,‘ अनलाइन भएपछि फर्म भर्न काठमाडौं आइरहनु पर्दैन, घर वा साइबरबाटै भर्न सकिन्छ।’ 

उनका अनुसार शाखाले अनलाइनको सफ्टवेयरका लागि टेन्डर आह्वान गरिसकेको छ। शाखाले नयाँ कामदार छनोट प्रक्रियाअन्तर्गत पीबीटी  र कोरियाबाट फर्केका कामदारका लागि सीबीटी परीक्षा सञ्चालन गर्छ। तर नेपालीको कोटा भने निर्धारण गरिएको छैन। (कारोबार दैनिक) 

२०७२ माघ १९। इराकमा एक नेपाली चेली बिचल्लीमा परेको खबर प्राप्त भएको छ। उक्त खबर परिवर्तनशील सोंच (Mind apps Nepal) का अभियान्ता राम बियोगीले उपलब्ध गराउनु भएको हो। 

भोजपुर जिल्ला, हसनपुर गाबिस वार्ड नं.-४ घर भएकी मनिषा राई बिचल्लीमा परेकी हुन्। उनले दुबईको कम्पनीमा जाने भनी एप्लाई गरेको तर मिराकल म्यानपावर प्रालि काठमाण्डौंका एजेन्ट बम बहादुर गुरुङले बिभिन्न प्रलोभन देखाई ४ महिना पहिले भारत हुँदै दुबई भएर इराक पठाएको बताएकी छिन्। इराक पुगेपछि प्रेमिका तामाङले उनलाई रिसिभ गरेको र कम्पनीमा नभई घरमा काम गर्न लगाएको बताएकी छिन्। 

इराक आइपुगे पछि प्रेमिका तामाङले घरमा काम गर्न पठाएको र त्यहाँ घर मालिकले दुर्ब्यबहार गर्ने हुनाले आफु त्यस घरमा बस्न नसकी जोखिम मोलेरै आज भन्दा १ महिना पहिले भागेर साथीकोमा बस्तै आएकी बताइन् । काम गर्न सक्दिन कम्पनीमा आउँछु भन्दा प्रेमिका तामाङले ५ हजार डलर लिएर आईज नत्र तलाई मार्छु भन्ने धम्की दिएकोले त्यहाँ जान नसकेको पीडित बताउछिन्।

नेपालमा हुँदा नै म कहिले नाम नसुनेको देश जान्न भन्दा एजेन्टले काम राम्रो छ, ६/७ घण्टा मात्र ड्युटी हुन्छ, इन्टर्नेट फ्री हुन्छ, काम गर्न नसकेमा ३ महिना भित्र झिकाउछु भनी पठाएको तर अहिले नेपाल झिकाउ भन्दा ५ लाख तिर अनि निस्किन्छस् भन्छ, उनले अगाडि थपिन्। मनिषा हाल साथीको शरणमा रहेको र साथीको पनि काम नभएकोले खान बस्न समेत समस्या रहेको बताउछिन्। त्यसमाथि घरको साहुले समेत मनिषालाई खोजि गरिरहेको र निजलाई खोजेर ल्याउनेलाई उचित पुरस्कार दिने भनेकाले आफु असुरक्षित भएको पनि उनले बताएकी छिन्। 

साथै, नेपालीहरुले नै आफुसँग प्रेम गर्न र यसो नगरे कम्पनीलाई भनिदिने जस्ता धम्की दिने गरेकाले पनि आफु थप असुरक्षित रहेको निजले बताईन्। उनले आफुलाई चाँडो भन्दा चाँडो उद्दार गरी नेपाल फर्काई दिन नेपाल सरकारलाई आग्रह गरेकी छिन्।

उनलाई इराक पठाउने एजेन्टहरुको सम्पर्क नंबरहरु निम्न प्रकार छ।

१, बमबहादुर गुरुङ, नेपाल ९८१३९१६४३०, ९८१८७४२३२१

२, रोशन नाम गरेका दिल्लीका एजेन्ट ९८९९८४७३५४, ९८११६७३०९७

३, सुबास नाम गरेको दुबईका एजेन्ट ००९७१ ५६३९३१२५८, ००९७११५५१६७४५७२

४, प्रेमिका तामाङ इराकका एजेन्ट ००९६४ ७५१२१८६७२४

(परदेशी खबरबाट साभार)

लक्ष्मण थारु। 

२०७२ माघ १२। कैलाली जिल्ला अदालतले २०७२ भदौ ७ को टीकापुर घटनाको आरोपमा २१ जनालाई पुर्पक्षको लागि जेलमै थुना गर्ने आदेश दियो । 

झुठ्ठा मुद्दामा, त्यो पनि राजनीतिक दबाब र जातीय पूर्बाग्रहको संक्रमणले । न्यायाधीश भुवनसिंह थापाको आदेश बुझ्न गाह्रो भएन । 

टीकापुर हत्या दर्दनाक र निन्दनीय छ । तर डीएसपी विश्वराज खड्का थारूहरूलाई नेता बनेको देख्न चाहँदैनन् । उनकै अहंकारले सम्पूर्ण बनावटी किटानी जाहेरी र प्रहरीसमक्ष गरिएको भनिएको बयान सबै सबै बनावटी छ । 

हामी सबै अदालतको एउटा कोठामा कोचिएका छौं । केही बेरमा जेल लैजाने तयारी हुँदैछ । बाटैभरि पुलिसै पृुलिसको ताँती छ । त्यसो त साथीभाइ, आन्दोलनकारी शुभेच्छुकहरू पनि तारिखमा छुट्छन् कि भनी लिन ठूलै संख्यामा आएका छन् । साथीहरू जबर्जस्ती हाँस्नका लागि मजाक गर्न थाले । कसैले मामाघर जाँदैछम्, कसैले ससुराली जाँदैछम्, कसैले तलब पाइने भो अब भन्दैछन् । जेहोस्, आँखामा आँसु कमैको छ । वानडन भनिने पुलिसको ठूलो गाडीमा कोचियो सबैलाई । नारा घन्काउन थाल्यौं । 

–हाम्रो आन्दोलन जारी छ ।

–झुठ्ठा मुद्दा खारेज गर ।

२१ जनामा एक जना बाहेक सबैको लागि जेल जीवन पहिलो थियो । मेरो पनि जेल जीवन पहिलो हो । जेलको आन्तरिक व्यवस्थापन र नियम कानुन हाम्रो बस्ने कोठा, बन्दीहरू कस्ता छन् ? कुनै जानकारी छैन, तर पुग्यौं ।

जेलको गेटभित्र हुलिँदा कैदी संख्या ३८५ पुगेछ । कोही दश वर्षसम्म यहाँ बिताएका छन् । लहरै जनयुद्ध सँगै लडेका २०/२५ जना देखें । उनीहरूकै सहयोगले आधा घण्टा छलफल र जानकारी लिँदै साँझको खाना खाई कोठा नं. ९ मा सुतियो ।

जिप्रका जस्तो सानो कोठामा खप्टिएर सुत्ने बाध्यता छैन यहाँ । सबै कोठामा टिभी, रेडियो घन्किँदै छ । बाहिर एउटा कुनामा जिम गर्ने केही सामग्री देखिन्छ ।

मनमनै लाग्यो, कुनै मेलामा घुमघाम गर्दैछु । अलि मख्खै थिएँ । दुई दिन चुपचाप खाने, बस्ने सुत्ने र परिचय गर्नमै लाग्यो । त्यसो त सबैले यहाँ मलाई सम्मान नै गर्छन् ।

बिस्तारै बुझ्दै जाँदा संसार भेटियो । बाघ मारेको, गैँडाको सिङ बेच्दाबेच्दै, तीन वर्षीय नाबालिका बलात्कार गरेका ७० वर्षीय, काठ तस्करी, लागूऔषध, नक्कली नोट तस्करी, ज्यानमारा, चोर चन्दाल, हातहतियार खरखजाना कस्ता अभियुक्त छैनन् यहाँ । जस्तो खोज्यो उस्तै पात्रहरू, नियत र औकात भएका छन् ।

तर मेरो ध्यान यहाँको बेथिति भनौं, अस्तव्यस्त व्यवस्थापनतिर तानियो । भित्रै पसल छ, चियापसल छ, अनेक व्यापार चल्छ यहाँ ।

केही साथीहरूबीच छलफल गर्‍यौं । पहिला आवश्यक माग राखौं, अनि आन्दोलन सुरु गरौं । सबैले समर्थन जनाए । तत्काल नौबुँदे माग राख्यौं ।

शुद्ध खानेपानीको अभाव, चामलमा प्रतिकेजी रु. दश कमिसन, खेलकुदका सामग्री छैन । पठनपाठनका लागि न कुनै किताब, न पत्रपत्रिका, वर्षाै बसेकाहरू छुट्दा आत्मनिर्भरताको कुृनै आधार छैन । अंगे्रजी, जापानी, कोरियन, चिनियाँ भाषाको क्लास, डान्स तालिमलगायतको माग राख्यौं ।

जेलर अखण्ड पक्षघर नै छन् । खाउँलाझैं हकारे । देखाइदिन्छु भन्दै हुने नहुने बर्बराउन थाले । उनको बर्बराहटले पहिल्यै सबै त्रसित थिए । जब म प्रतिवाद गर्न थालें, लात्ती बजार्दै उनी सिडिओकहाँ हुइँकिए । अर्काे दिन सिडिओ, एसपी म बस्ने कोठामा भित्रै आए । हातमा कागज देखाउँदै सिडिओले भने, ‘तपाईंंहरूका माग सबै जायज छन् । यसरी नै सबैले सोच्ने हो भने देश बन्छ’, सिडिओसँग गफ लम्बियो ।

उनले फेरि सोधे, ‘यसबाहेक केही छ ?’

सबै कैदीले मेरै मुख हेर्न थाले । उनले मलाई नेताजी नै भन्नुपर्‍यो भनें, ‘६० प्रतिशत कैदी यहाँ निर्दाेष छन् ।’

– हो र ?

– तपाईंंलाई बढी थाहा छ ।

– निर्दोष पनि हुन सक्छन् । यो सुधारगृह हो ।

यति भन्दै उनी जान हतारिए । हामी खानामा लाग्यौं ।

राति कोठामा लामै छलफल भो । कैदी जेलकै विषयमा । थप छलफल बिहान हुने निश्चित छ । दैनिक कैदीहरूकै जमघट छ हाम्रै वरिपरि । लाग्छ, हाम्रै हातमा फैसला गर्ने अधिकार छ ।

कुनै बेला माओवादी छँदा यसै कारागारमा आक्रमण गरी सबै बन्दी मुक्त गरेको, केही वर्षपछि यसै कारागारमा बन्द जीवन बिताउँदै छु ।

६ वर्षदेखि कैदी रहेका महेश जोशीले सोधे,

– यो कारागार आक्रमणमा तपाईं पनि हुनुहुन्थ्यो दाइ ?

– थिएँ भाइ ।

– किन आक्रमण गर्नुभो ?

– लडाइँकै क्रममा हो । तर साथीहरू धेरै बन्दी भएकाले छुटाउन आक्रमण ग¥यौं ।

– तोडेर लैजानुभयो ?

– कैदी मात्रै होइन, हतियार पनि सबै कब्जा गरेका थियौं ।

– दाइ मेरो नि ६ वर्ष भो यहाँ ।

– मुद्दा के हो ?

– हत्या अभियोग ।

– कहाँ को ?

– डुडेझारी ।

म अचम्मित भएँ । माओवादी केन्द्रीय योजनामा भएको त्यो घटना, तर एउटा सर्बसाधारण छ वर्षदेखि कैदी कसरी ? फेरि माओवादी पटक पटक सरकारमा पनि गयो ।

– अनि पार्टीले क्यै गरेन ?

यति भन्दा उनी बर्बराउन थाले,

– कत्रो दुःख गरेर जुनयुद्ध लडियो । पार्टीकै निर्देशनमा डुडेझारी घटना भएको नेता भनाउँदाहरू सिंहदरबारको कुर्सी पाएसी आफ्नै स्वार्थमा डुबे ।

उनको कुरामा मैले नि समर्थन जनाएँ । कुरा गर्दै थियौं । अर्का युवा नमस्ते सर भन्दै छेउमै बसे ।

– के छ भन्नु त ।

– केही कुरा सोध्नु थियो सर ।

– नाम के हो ?

– रामबहादुर शाही ।

– कति वर्ष भयो जेलमा ?

– दश वर्ष ।

– केस के हो ?

– मानव बेचबिखन ।

– कसलाई बेच्नु भो ?

– कसैलाई बेचेको छैन, फँसाको ।

– कसरी ?

– श्रीमतीसँगै दिल्लीमा काम गथ्र्याैं, श्रीमतीले अर्कै केटासँग लागेर र बहाना बनाएर मुद्दा हालिदियो ।

– श्रीमती कहाँ छ ?

– त्यही केटासँग गयो ।

– अनि झुठा मुद्दा हो भन्नुभएन ?

– भनें ।

– अनि ?

– पुलिसले पैसा माग्यो । मैले दिन सकिनँ । जेल हालिदियो ।

कुरा गर्दागदै अर्काेले भन्यो– सर मेरो नि सुन्नु हुन्छ ?

– भन्नु न ।

– मलाई नि झुठा मुद्दामा फँसायो ।

– कसरी ?

– गाउँमा झगडा भयो । एउटा म¥यो । मार्नेहरू फरार छन् । मलाई पो सित्तैमा जेल हाल्यो ।

– कति वर्ष भो जेल ?

– नौ वर्ष ।

– सजाय कति तोकेकोे छ ?

– दश वर्ष ।

– एक वर्ष त छ नि ।

– हो, एकै वर्ष बाँकी छ । तर मार्नेहरू ठूला जातकालाई केही भएन । म निर्दाेष तर तल्लो जातको भएकाले फँसायो, न्याय र क्षतिपूर्ति पाउनुपर्‍यो ।

– नाम के हो ?

ती पीडित चक्रबहादुर विकको वास्तविकता के हो, बुझ्नैपर्ने लाग्यो । तर घुस दिन नसकेकै कारण, तल्लो जाति भएकै कारण जेल कोचिएको कुरा सुन्दा दिग्दार लाग्यो । साँच्चै निर्दाेषले सजाय पाउँदाजस्तो पीडा के होला ? कति मजाक छ शासकहरूलाई ? मुठ्ठीमा कानुन ? यही हो लोकतन्त्र, मानवअधिकार ? कैदीको बीचमा सोच्दै थिएँ । आफैलाई प्रश्न पनि गर्दै थिएँ । अर्का अलि पाका मेरो छेउमा आएर सर मेरो नि सुन्नु भन्न थाले ।

– नाम के हो ?

– लक्ष्मी चौलाई ।

– घर कहाँ हो ?

– धनपा १२, जुगेडा ।

– काम के गर्नुहुन्थ्यो ?

– राजनीति ।

– केस के हो ?

– गैँडाको खाग राखेको ।

– किन राखेको ?

– हो, घरमा राखेर गल्ती भो । तर राख्ने मान्छे अर्कै पार्टीका हुन् । मलाई थाहै थिएन । गैँडाको खाग हो भनेर । उनीहरू राखेर जानासाथ पुलिस आयो, समात्यो ।

– अनि राख्नेहरू समातिएनन् ?

– समातिएनन् ।

– किन ?

– उनीहरूको सरकार थियो ।

यसरी केही कैदीका मात्रै सुन्दा मेरो माथा गरम भइसकेको थियो । झन धेरै कैदी झुम्मिए । दर्जन बढीले भन्दैथिए ‘मेरो नि सुन्नु ।’ ‘अर्काे दिन सुनौं है’ भनेर म कोठामा एक्लै चिन्तन गर्न थालें ।

आखिर के हो यो सब ? निर्दाेष धेरै छन् भन्न अप्ठ्यारो हुँदै भएन । यो मुद्दा राष्ट्रव्यापी होला भन्ने लाग्यो र यो अनुसन्धानले मेरो विद्यावारिधि नै होला जस्तो लाग्यो । अरु के के लाग्यो लाग्यो ।

सुतेकै छु । दर्जन जति कैदीहरू सुतेकै ठाउँमा आए । अब त आफ्ना लेखेर दिन बित्न थाले । वास्तविकता बुझ्नैपर्छ जिम्मेवारीजस्तो सम्झें । त्यसैले, कैदी नाइकेलाई बोलाएँ ।

– तपाईंलाई थाहा छ यहाँ सब कुछ ?

– छ सर ?

– के के ?

– थाहा त छ । तर हाम्रो कसैले सुन्ने होइन । तपाईं नि २÷४ दिनमा छुट्नुहुन्छ होला, त्यसपछि बिर्सिनुहुन्छ होला ।

– उनको कुरासँग म सहमत भएको मुन्टो हल्लाएँ ।

– तैपनि भन्नु न ?

– के के भनूँ सर । सुनाउँदा यहाँ त महाभारत बन्छ । यहाँ बेथिति छ । बोल्न कोही सक्दैनन् । यहाँ पैसा हुनेहरू छुटेर जान्छन् । निर्दाेष सजाय भोग्छन् ।

– कति छन् निर्दाेष ?

– होलान् कम्तीमा ६० प्रतिशत ।

– कसरी ?

– सोध्नु न सबैलाई । तपाईं ठूलाबडा । तर सुन्ने मात्रै होइन, पहल पनि गर्दिनुप¥यो । बरु साथ हामी दिन्छौं ।

छेउमै उभिएका बझाङ छन्नाका भूपेन्द्र सिंहलाई सोधें । किनकि उनी आफू निर्दाेष होइन भनेर मलाई पहिले नै भनिसकेका थिए ।

– भूपेन्द्र के हो यहाँको हालत ?

– सत्य हो दाजु ।

– के सत्य ?

– निर्दाेष धेरै छन् ।

– साँच्चै ?

– हो दाजु, पञ्चायतको नियत, चिन्तन शैली यहाँ लागू छ ।

यसअघि दाङ, भैरहवा, चितवन, काठमाडौं, सुनसरी, सप्तरी, नेपालगंज, डोटीका कारागारमा पनि भेटघाट गर्न कैयौं पटक गएँ । तर यस्ता कुरा कमै सुनेको थिएँ । सायद बाहिरैबाट बुझ्न कठिन विषय हो जस्तो लाग्दै छ आज ।

यो गम्भीर प्रकृतिको सवाल, सम्मानित न्यायमूर्तिको जिम्मेवार सवाल । तर सरकारको मौनता किन ? हामी आफै पनि निर्दाेष छौं ।

मैले धनगढीका प्रतिष्ठित एकजना अधिवक्तालाई फोन गरें । धेरै विषय जानकारी गराएँ । उनले सिधा सिधा राजनीतिक अस्थिरता र बदलाभावले सम्मानित अदालत निष्पक्ष नभएको स्वीकारे । अर्काे फोन काठमाण्डां गरें, सर्वाेच्चमा वकालत गर्दै गरेका अधिवक्तालाई ।

यहाँको सबै जानकारी गराएँ । उनले पनि राजनीतिक दल र नेताहरू लोभीपापी भएकै कारण सम्मानित अदालत स्वतन्त्र नभएको स्वीकारे ।

अब त झन के के सोच्न थालें । बाहिरको घुमुवा राजनीतिभन्दा जेलभित्रै अति व्यस्त हुन थालें । बाहिर भेट्न आउनेको पनि लर्काे छ ।

घरीघरी भेटघाटमा आउनेलाई पनि यहाँको जानकारी गराउन थालें ।

यस्ता गम्भीर विषयमा मलाई हमेशा उचित र परिपक्व सल्लाह दिने डट डट वालीसँगको सम्पर्कविच्छेद छ । धैरे प्रयास गर्दा पनि, पटक पटक खबर पठाउँदा पनि भएन । छटपटिएँ, के कसरी अगाडि बढौं भनेर, तर सम्पर्क हुन सकेन ।

आन्दोलन कमजोर मात्रै भएको छैन । करिब तुही नै सकेको भान हुन्छ । केपी ओलीको नेतृत्वमा सरकार नयाँ बन्यो रे । मन्त्री बन्न सबै पार्टीमा भाँडभैलो छ रे । टिभी, रेडियोमा सुनेरै थप आफै विश्लेषण गर्नुपर्ने । कैदीहरू पनि पटक पटक सोध्छन्– के के हुँदैछ सर ।

कैदीहरूसँग यसरी दैनिक छलफल र उनीहरूको निर्दाेष बोली सुन्दा मेरो ध्यान मल्लिक आयोगतिर तानियो ।

क्रमशः 

‘सेक्स, युद्ध र जेल’ (२०७२) पुस्तकबाट

साभार: इसमताबाट